الگوهای چهارگانه وحدت اسلامی و نظریه میرزا خلیل کمره‌ای

جزوه الگوهای چهارگانه وحدت اسلامی و نظریه میرزا خلیل کمره‌ای

غلامرضا جلالی
در این مقاله سعی شده تا نظریه وحدت اسلامی از دیدگاه  میرزا خلیل کمره‌ای، شرح و تبیین شود و اینکه نظریه وحدت اسلامی یک الگوی انتزاعی و خیالی نیست، بلکه الگویی عینی و قابل تحقق است. میرزا خلیل کمره‌ای در فرآیند ساخت این نظریه، از محافظه‌کاری‌های تاریخی عبور می‌کند و از نیروی اجتهاد بهره می‌گیرد. او هرچند مستقیماً نظریات سایر اندیشمندان معاصر را نقد یا بررسی نمی‌کند، ولی به ویژه به نظریه‌های علامه اقبال لاهوری توجه دارد و اندیشه‌های او درباره رد گذشته‌گرایی افراطی و نقد سازماندهی‌های خشک و غیرمنعطف را مهم می‌داند. در این چارچوب، کمره‌ای می‌کوشد الگوی وحدت را با نگاهی نو به گذشته، حال و آینده مسلمانان پایه‌ریزی کند؛ الگویی که در آن تأکید بر اجتهاد، بیداری فکری و عبور از مرزهای قومی و فرقه‌ای برای تحقق یک امت متحد اسلامی است. این الگو، مسلمانان را قادر می‌سازد تا از سلطه استعماری رهایی یابند و در برابر تهدیدهای مدرن، موضعی مستقل و منسجم اتخاذ کنند.

الگوهای چهارگانه وحدت اسلامی که در این مقاله بررسی شده‌اند، شامل چهار نوع رویکرد مختلف به مسئله وحدت هستند:

الگوی سیاسی-اجتماعی: این الگو با محوریت افرادی چون سید جمال‌الدین اسدآبادی و عبده، وحدت را ابزار بیداری اسلامی و بازیابی قدرت سیاسی مسلمانان می‌داند. در این دیدگاه، وحدت اسلامی ناظر بر مقابله با استعمار و احیای تمدن اسلامی از طریق همگرایی سیاسی است.

الگوی فرهنگی-اعتقادی: در این مدل، تلاش بر تقویت مبانی مشترک دینی، به‌ویژه قرآن، پیامبر، قبله و اصول اعتقادی مشترک میان فرق اسلامی است. هدف آن کاهش تعصبات مذهبی و تمرکز بر ارزش‌های وحدت‌آفرین در اسلام می‌باشد.

الگوی فقهی-تقریبی: تأکید این الگو بر گفتگوهای علمی و فقهی بین مذاهب اسلامی است، با هدف درک بهتر از دیدگاه‌های یکدیگر و رسیدن به نقاط اشتراک در احکام فقهی. نمونه آن دارالتقریب در قاهره است.

الگوی تمدنی-تاریخی: در این الگو، توجه به تاریخ تمدن اسلامی و احیای مؤلفه‌های تمدنی گذشته مانند تعامل علمی، تسامح مذهبی و همزیستی مطرح است. این الگو نگاهی کل‌نگر دارد و خواستار احیای امت واحده اسلامی با الهام از گذشته است.

این مقاله را می توانید از قسمت ضمائم دانلود کنید.