حدیث غربت، نمادی از تقابل دو جریان

این یادداشت در فاطمیه سال 1399 نوشته شده ولی از آنجا که مساله همان مساله است و درد همان درد، محتوای آن همچنان تازگی دارد.

 

 

علی اکبری

 

قم، عشّ آل محمد[1] و یکی از مهمترین مراکز دینی جهان اسلام بشمار می آید. علاوه بر وسعت مراکز آموزشی، و پژوهشی این شهر مقدس، وجود فعالیت های فرهنگی و مذهبی گسترده در تمام ایام سال، باعث شده تا از قم به عنوان پایتخت مذهبی ایران یاد کنند. شاید برای ارزیابی این توصیف، لازم باشد تا از قم در ایام خاصی همچون محرم و فاطمیه بازدیدی به عمل آید.

در این ایام خاص، که از آن به عنوان فاطمیه یاد میشود، در قم علاوه بر مجالس وعظ و خطابه، و دسته عزاداری، و دیگر فعالیت های مشابه، نمایشگاه های خاصی نیز تحت عنوان احیاء شعائر و بیان تاریخ، برپا می کنند. نمایشگاه حدیث غربت از مهمترین آنها بشمار می آید. [2]

در ادامه به گزارشی کوتاه از نمایشگاه و خط فکری آنان خواهیم پرداخت.

سوگواره حدیث غربت در یکی از مهمترین نقاط قم، میدان معلم و در کنار دو مرکز بزرگ حوزوی، برپا شده است. سازه این نمایشگاه بصورت ثابت با دیوار های آجری پوشیده به خشت و خام، ساخته شده است. با وارد شدن به نمایشگاه سیر تاریخی حیات حضرت زهرا(س) و ماجرای غدیر و غصب خلافت را پیگیری خواهید کرد.

این سیر تاریخی بوسیله ماکت های نمایشی و تجسمی (که روایت گر حال و هوای روزهای صدر اسلام در مدینه است) به تصویر کشیده شده است، و برای اینکه بازدید کنندگان فقط به یک بازدید صرف اکتفا نکرده باشند، در مقابل هر ماکت و نماد ساخته شده، یک راوی توضیحات لازم و تاریخی از آن قسمت را به مخاطب انتقال می دهد. البته در تمام دیواره های نمایشگاه، احادیث و نقل قول های تاریخی مربوط به شهادت حضرت زهرا(س) و ماجرای غصب خلافت، نصب شده است تا مورد توجه مخاطبین قرار بگیرد.

در انتهای نمایشگاه نیز سه غرفه خاص مورد بازدید مخاطبین قرار میگیرد. غرفه فروش کتب مذهبی با تخفیف ویژه 50 تا 70درصد ویژه عموم و سادات، غرفه کودکان و مشاوره، و غرفه فروش پرچم و تابلوهای مذهبی. این نمایشگاه در شام شهادت با برپایی دسته عزای سادات، به عنوان خاتمه نمایشگاه از مکان سوگواره تا حرم حضرت معصومه(س) به اقامه عزا می پردازند.

نگارنده این سطور (که خود از دانش پژوهان حوزوی و بازدید کنندگان ثابت این نمایشگاه است) معتقد است که این نمایشگاه نمادی است از تقابل دو جریان حوزوی. جریان سنتی_ برائتی در برابر جریان فلسفی_ وحدتی. [3]

 

جریان سنتی _برائتی چند ویژگی خاص دارند:

1. معتقد به تقریب و وحدت اسلامی نیستند و نهایتا به تاکتیکی بودن آن راضی میشوند و بدنبال جدل و مناظره و استبصار در بین پیروان مذاهب دیگر هستند.
2. با رویکرد عقلانی در تفسیر نصوص دینی مخالف هستند. تفکیکیان نیز گروهی از این جریان اند که با دخالت دادن فلسفه در فهم و تفسیر نص مخالف اند.
3. بین اهل سنت و وهابیت فرقی قائل نشده، و اساسا آنها را تهدید به حساب می آورند.
4. تصوف از هر مذهبی را تهدید جدی تلقی می کنند و بشدت تمام نمادها، برنامه ها و اشخاص معتقد و مایل به آن ها را حتی در فضای آموزشی و آزاد اندیشی محکوم و تکفیر می کنند.
5. در فضای فقه های حکومتی و مسائل مستحدثه اجتماع ورود خاصی ندارند و شاید بتوان گفت برخی از آنان اصلا نگاه اجتماعی به فقه به تناسب زمان و عصر خودشان ندارند.
6. امامت را به عنوان محور اصلی دین میدانند که تخطی از آن باعث تفرقه و ایجاد مشکلات در نظام بشری میشود، و از تقیه تفسیر خوفی و سیاسی دارندو تقیه مداراتی را تقیه نمی دانند[4]. [5]

 

اما سوال اینجاست که چرا  نمایشگاه حدیث غربت را نمادی از این جریان به حساب می آوریم؟

در ادامه بطور خلاصه به برخی از نشانه های منتسب بودن این نمایشگاه، اشاره خواهیم کرد. در غرفه کتاب حدیث غربت، محور موضوعی محصولات عرضه شده، از این قرار است :

• تاریخ و نحوه شهادت اهل بیت(س) بالاخص ماجرای غصب خلافت با رویکرد پاسخ به شبهه و با تکیه بر منابع اهل سنت.
• وهابیت شناسی و مناظره با عامه.
• تاریخ تصوف و افکار و اندیشه های آنان، با رویکرد نقد و بطلان عقایدشان.
• نقد فلسفه و عرفان با تکیه بر آثار مکتب تفکیک و آیت الله سیدان.
• نکته ی قابل ذکر اینجاست، که مسئول پشتیبانی و فروش این محصولات انتشارات [دلیل ما]ست، که ناشر آثاری با محوریت این تفکرات است.
• تمام محتوایی که راویان نمایشگاه، که خود از روحانیون فارغ التحصیل یا مرتبط با افکار موسسات کلامی[6] اند، حول محور اتفاقات تاریخی و مصایب وارده بر اهل بیت(س) است. متاسفانه نه از تحلیل و نه از امتداد این اتفاقات به عصر حاضر در نمایشگاه خبری نیست. چرا که اساسا معتقدند ما بدلیل وحدت و برادری با اهل سنت از عقاید خود عقب نشینی کردیم و باعث شدیم تا این اتفاقات به فراموشی سپرده شود و مردم در دین خود دچار سستی شوند. در حالیکه اساسا مشکلات ما ریشه در همین اندیشه دارد.  اندیشه ای که حاضر به امتداد تاریخ به عصر کنونی خویش نیست و از تشخیص مصداق زمانش عاجز است. نگاهی که اساسا جهان وطنی فکر نمی کند، و از شهدایی همچون سردار سلیمانی و دیگر عزیزان این مسیر، که برای دفاع از کرامت انسانی و حمایت از مستضعفین  به مجاهدت پرداخته و شهید شدند، صرفا تصویر یک سرباز مدافع عتبات عالیات می سازند. [7]
• حضور برخی از شخصیت های مطرح حوزوی از بیوت برخی مراجع در دسته عزاداری شام شهادت حضرت زهرا(س). [8]
• در غرفه فروش محصولات مذهبی، پرچم هایی با رنگ های قرمز و شادی نیز وجود دارد که نقش کتیبه آن ( فقط حیدر امیرالمونین است، دین جزء حب و بغض نیست، و...) نشان از نوع نگاه دست اندر کاران نمایشگاه دارد.
• در گفتگویی که سابقا با چند تن از روحانیون قسمت پاسخ به سوالات داشتم، در خصوص وحدت معتقدند که باید محور وحدت امامت امام علی(ع) باشد وگرنه وحدت معنایی ندارد، و از اهل سنت تصویری به عنوان محب اهل بیت(س)، و یا جاهل قاصر و ... نداشتند.
• هزینه های جاری نمایشگاه، تخفیفات ویژه کتاب، سازه و مکان ثابت، اینها همه نشان از پشتیبانی مالی قوی است که شاید لازم باشد، شیوه تامین بودجه خود را تبیین کنند.
•  این یادداشت صرفا در مقام گزارش اجمالی از فعالیت جریان برائتی ها در قم بوده است. لذا بررسی و تبیین عمیق باور ها و رفتارهای این نوع جریانات را به زمانی دیگر و به اساتید و محققین این مسیر، واگذار خواهیم کرد.