گزارش دوره آموزشی وحدت اسلامی

با فرا رسیدن هفته وحدت دوره آموزشی وحدت اسلامی به همت اتحادیه بین المللی امت واحده در روزهای 22 و 23 آبان ماه در دفتر این اتحادیه برگزار شد. در این جلسات که با حضور جمعی از علاقه مندان و فعالان عرصه وحدت و تقریب برگزار شد، به موضوعات مهم و قابل توجهی پرداخته شد:

جریان شناسی تقریب
آقای علیرضا کمیلی دبیر اتحادیه بین المللی امت واحده در این نشست به موضوع جریان شناسی در رابطه با وحدت پرداخته و به 4 جریان اشاره کردند: جریان برائتی، جریان تهدید، جریان تحدی و جریان تمدنی.
ایشان جریان برائتی را کسانی می داند که برائت را در قالب لعن و ناسزا و توهین به مقدسات اهل سنت، بصورت علنی  انجام میدهند و با اهل سنت هیچ برادری ندارند و اهل سنت را دشمن فکری و قلبی و عملی می دانند.
جریان تهدید؛ نگاه تهدید محور و عدم تعامل با اهل سنت دارد و به دنبال تقویت تشیع در مقابل اهل سنت می باشد.
جریان تحدی؛ مناظرات کلامی مودبانه را در زمره اهداف خود قرار داده است و اعتقادی به توهین و بدرفتاری با اهل سنت ندارد، لکن نگاه صادقانه ای به وحدت بین شیعه و اهل سنت در این جریان نیست.
ایشان جریان تمدنی را به عنوان جریان چهارم اینگونه شرح دادند؛ این جریان، وحدت را مقوله قلبی می داند و مقام معظم رهبری هم چنین دیدگاهی را نسبت به وحدت دارند. رویکرد تمدن سازی برای تحقق عزت و قدرت اسلام، همکاری صمیمانه مسلمین حتی در نبود دشمن مشترک و داشتن تقیه تحبیبی در این جریان از اهداف اصلی به شمار می رود.
دبیر اتحادیه بین المللی امت واحده در ادامه به مراتب وحدت یعنی: حفظ عقاید خود، همدلی و صمیمیت قلبی، همزیستی مسالمت آمیز، عدم توهین و تحریک و تقویت نظری پرداختند.
ایشان همچنین به افرادی اشاره کردند که تعابیر غلط از وحدت دارند و می پندارند که اگر وحدت داشته باشیم، باعث می شود که اهل سنت تقویت شوند، عقاید خود را فراموش کنیم، مذهب جدید ایجاد شود و از عقاید خود عقب نشینی کنیم.
آقای کمیلی مهم ترین مسئله تقریب را «حفظ اسلام» دانست و اشاره به حضرت علی(ع) کردند که سیره و رفتار ایشان حاکی از این بوده است که حفظ اسلام را بر حق ولایت خود ترجیح دادند.
ایشان به تغییر دوگانه های حق و باطل از منظر امام خمینی (ره) اشاره کردند که از دیدگاه امام، دوگانه شیعه و سنی به دوگانه اسلام ناب و اسلام آمریکایی یا مستضعف مظلوم و مستکبر ظالم تغییر پیدا می کند.
دبیر امت واحده در آخر بیانات رهبری درباره راه حل مبارزه با افراط گرایی را شرح داد که: باید اسلام عقلانی و معتدل را توسعه دهیم و حرکت های فکری اسلامی که در راستای عقلانیت هستند تقویت شوند و به مردم مجال فعالیت های صحیح در راه اسلام داده شود.

مقدمه‌ای بر پیامدهای همگرایی و واگرایی در تاریخ اسلام
آقای دکتر جمالی فر از دیگر اساتید این دوره، تاریخ را عامل واگرایی برشمردند و در مورد چگونگی طریقه مواجه با تاریخ گفتند: در تاریخ اسناد زیادی وجود دارد که به درستی واقعیت ها را بیان کرده است و در همین اسناد، مسائل اختلافی به چشم می خورد، اما تعامل ما با این اختلاف ها چگونه باید باشد؟
ایشان در ادامه در رابطه با این تعامل صحیح به قرآن اشاره کردند که: خود قرآن به ما می گوید که به تاریخ باید نگاه عبرت محور داشت.
رویکرد قرآن کریم در ارتباط با تاریخ عبرت گونه است و ما مسلمانان تاکیدمان در تاریخ، باید منطبق بر رویکرد قرآن باشد .
استاد دانشگاه مذاهب به بررسی عبرت پرداختند و این سوال را مطرح کردند که: آیا عبرت فقط از پدیده های منفی رخ می دهد یا از رویدادهای مثبت هم اتفاق می افتد؟ آیا عبرت ابزاری برای تحقیر دیگران است؟ آیا عبرت وسیله ای برای انتقام جویی است؟ اگر به عبرت با این دیدگاه بنگریم، مسلمان ها پیشرفت نمی کنند و رشد و کمال اتفاق نمی افتد .
عبرت نه تنها از پدیده های منفی، بلکه از پدیده های مثبت هم اتفاق می افتد. عبرت به مثابه راهبرد تلقی می‌شود و پیامدهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... بر واگرایی و همگرایی‌ تاثیر می گذارد .
آقای جمالی فر با اشاره به تاریخ، سیره پیامبران و امامان معصوم را شرح دادند که زندگانی این بزرگواران، منطبق بر همگرایی بوده است. و به دوره خلافت بنی امیه، عباسیان، جنگ های مختلف از جمله جنگ چالدران، جنگ کوت العماره ، جنبش مهدی سودانی و غیره اشاره کردند که همگرایی و واگرایی بین مسلمانان اتفاق افتاده است و گفتند که این ها نمونه ای از اتفاقات تاریخ است که دغدغه مندان می توانند روی این مباحث پژوهش کنند و به همگان بازگو و ارائه دهند .

وحدت اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری

در این دوره آقای علی اکبری از طلاب حوزه علمیه قم، به تبیین بیانات امام خمینی و مقام معظم رهبری در موضوع وحدت اسلامی پرداختند.

در ابتدا ایشان مقدماتی را از ضرورت پرداختن به آراء و اندیشه‌های امام و رهبری و تعاریف مختلف ارائه شده از وحدت و تقریب، بیان کردند. مقدمه اول با چهار نکته مهم اینگونه آغاز شد که برای فهم هر حرکت و جریانی، اندیشه‌های فردی که در راس آن حرکت قرار دارد باید فهم شود. با بررسی اندیشه‌ها، مسائل مهمی چون هدف حرکت، راهکار علمی و عملی جهت رسیدن به هدف و اصول کلی اندیشه‌ها جهت رفع شبهات و موانع بدست می‌آید. در زمینه وحدت اسلامی باید توجه کرد که جایگاه رهبری، شان عالم دینی و اسلام شناس بودن، صاحبنظر بودن و تجربه زیست اجتماعی و بین المللی از جمله ویژگی‌هایی هستند که به بررسی اندیشه‌های این بزرگواران ضرورت بخشیده است. روش مواجهه با اندیشه‌ها باید با درک درست از شرایط سیاسی، اجتماعیِ زمان و مکان باشد، بدون اخباری‌گری، زودباوری و برخورد احساسی با آنها. همچنین باید توجه داشت که خروجی دین‌پژوهی این حضرات قابل تمسک است و باید میان علم و عمل آنها تفاوت قائل بود زیرا گاهی ممکن است اشتباهاتی در عمل و تشخیص مصادیق رخ دهد.

ایشان در مقدمه دوم اینگونه بیان کردند که، وحدت در لغت به معنای یکی شدن و تقریب به معنای نزدیک شدن است؛ اما در تعاریف اصطلاحی آنها نظر واحدی میان علما وجود ندارد و تعاریف، اعتباری است. بطور کلی 4 دیدگاه درمورد تعاریف وحدت و تقریب وجود دارد: وحدت و تقریب مترادفند، تقریب بعد سیاسی و علمی وحدت است، وحدت یکی از ابعاد تقریب است و در دیدگاه چهارم، وحدت و تقریب مقوله‌هایی جدا از هم هستند که در آنها وحدت به فعالیت سیاسی و تقریب به فعالیت علمی اشاره دارند. همچنین رویکردهای وحدتی از زاویه دیدهای مختلف به اقسام مختلفی تقسیم می‌شوند. برای نمونه محمد طاهر اقبالی در کتاب "وحدت، موانع و چالش‌ها" سه رویکرد سیاست‌گرا، تبیین‌گرا و تفکیک‌گرا را برای وحدت و تقریب نام می‌برد.

آقای اکبری پس از ذکر این دو مقدمه، با تقسیم‌بندی بیانات امام خمینی (ره) به چند دسته تعریف وحدت، وحدت در اسلام قرآن و سیره و قول معصوم، ضرورت وحدت، مدیریت اختلاف، نقش وحدت در تحقق تمدن اسلامی و فقهیات امام و پاسخ به شبهاتی در این رابطه، به تبیین نظرات امام خمینی (ره) درمورد وحدت اسلامی پرداختند. از مجموع سخنان امام اینگونه برداشت می‌شود که ایشان وحدت را به معنای مدیریت اختلاف در جهت رشد و شکوفایی مطرح کرده‌اند.

عنصر برادری، ایجاد مانع در برابر تسلط و استبداد دشمنان، به اوج رسیدن وحدت کلمه مسلمین، به اوج رسیدن وحدت کلمه مسلمین و خنثی کردن توطئه تفرقه میان مسلمین و تبلیغات دشمنان بر ضد اسلام و... از جمله ضرورت‌های وحدت بودند که از منظر امام بیان شد.

در بخش فقهیات و شبهات نیز به بررسی حکم جایز بودن غیبت اهل سنت از طرف امام خمینی (ره) و تغییر نظر ایشان در سال‌های بعد، احکام مناسک حج، بحث اقسام تقیه و اهمیت تقیه مداراتی از منظر ایشان پرداخته شد.

در پایان به دلیل کمبود زمان، آقای اکبری به تبیین سریع بیانات مقام معظم رهبری بصورت تعریف وحدت، ضرورت وحدت، مدیریت اختلافات و فقهیاتی از جمله لعن، نماز جماعت، غیبت و تقیه پرداختند.

مبانی قرآنی و روایی وحدت
آقای دکتر حسین زاده نیز در این نشست به بحث وحدت در قرآن و احادیث پرداخته و وحدت سیاسی، اجتماعی، انسانی را در قالب مثلث وحدت شرح دادند.
در ابتدا ایشان این سه نوع وحدت را از منظر غیر دینی بیان کردند و گفتند که در وحدت سیاسی «هدف» مشخص می کند که با چه کسانی وحدت و همگرایی داشته باشیم و اینکه تا چه زمانی وحدت داشته باشیم. ایشان نظام سلطه را به عنوان یکی از اهداف نام بردند و بیان کردند که دو جناح که هدف مشترک نظام سلطه را دارند، برای اینکه رقیب سومی را برکنار کند در کنار هم قرار می گیرند و همگرایی پیدا می کنند.
در ادامه به وحدت دوم که از نوع اجتماعی است اشاره کردند و از واژه «زیست مسالمت آمیز» برای این نوع وحدت استفاده کردند که هر گروهی یا هر فردی برای اینکه به حقوق خود برسد نیازمند تعامل با دیگران است و در این تعامل از بعضی از خواسته های خود باید عقب نشینی کند تا بتواند در کنار هم و در جامعه زندگی کنند و در وحدت اجتماعی این قاعده طلایی مطرح است که هر آنچه برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند.
وحدت انسانی، وحدت سومی بود که آقای حسین زاده شرح دادند و عبارت «همه را خوب دیدن» را برای این نوع وحدت به کار گرفتند در این نوع وحدت نباید نیت ها را داوری و قضاوت بکنیم بلکه کارها را باید داوری کرد.

ایشان در ادامه این سه نوع وحدت را از دیدگاه قرآن و روایت بررسی کردند. برای وحدت سیاسی به سوره طه آیه ٢٠ اشاره کردند که حضرت هارون به خاطر وحدت در مقابل گوساله پرستی قوم بنی اسرائیل سکوت کردند. سوره انفال آیه ٤٤ و ٤٥ به وحدت سیاسی می پردازد؛ اگر دشمن مشترک دارید، نباید باهم اختلاف داشته باشید.
ایشان سیره حضرت علی(ع) را بیان کردند که برای مبارزه با معاویه در کنار افرادی ایستادند که اعتقادی به ایشان نداشتند و به خاطر وحدت سیاسی در کنار مخالفان خود ایستادند.
در سوره انعام آیه ١٠٨ خداوند به یکی از مصادیق وحدت اجتماعی می پردازد؛ افرادی که بت را می پرستند، نباید به آنها توهین کنید چون آنها هم به خدای شما توهین می کنند، ضمنا آیه ١٥٩ سوره آل عمران هم به وحدت اجتماعی اشاره می کند.
همچنین آیه ١٤ سوره را توضیح دادند که؛ خدا انسان ها را گونه گونه آفریده است و هرکسی سرشت خود را دارد و میزان اینکه چه کسی هدایت یافته است و چه کسی هدایت نیافته، خداوند می باشد.