حق، میزان وحدت

اهتمام پیامبر(ص) به وحدت مسلمانان

پرسش: دیدگاه قرآن، شریعت اسلام و شخص پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله درباره‌ی وحدت چیست؟

پاسخ: بهترین مطلبی که نشان دهنده‌ی اهتمام پیامبر صلى الله علیه و آله به وحدت امت اسلامی است، مسأله ی عقد برادری بین مسلمانان در سال اول هجرت است. در این رویداد تاریخی - فرهنگی، پیامبر صلی الله علیه و آله بین مهاجرین و انصار و انصار با یکدیگر، عقد برادری بستند و این عقد بر روی دو اصل بسته شد؛ یکی اینکه این برادری باید بر حق استوار باشد و اصل دوم، مواسات است. مواسات یعنی اینکه هر چیزی برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسندی. این دو اصل، پایه های برادری ای بود که پیامبر صلى الله علیه و آله بسته بودند.

این دو اصل نشان می دهد که وحدت مسلمانان، یک امر ضروری است؛ چون مسلمانان در آن عصر از طبقات مختلف و نژادها و فرهنگ های مختلف بودند.

در آن جمع عالم و جاهل، فقیر و غنی و عشایر و شهرنشین و عرب و عجم حضور داشتند. بنابراین مسلمانان باید در مواجهه با دنیای شرک و کفر متحد باشند تا در برابر تنگناها و مشکلات درونی و بیرونی مقاومت کنند و جامعه ی تازه تأسیس اسلامی با معضلات درونی و بیرونی مواجه نشود.

این اقدام پیامبر صلى الله علیه و آله حاکی از این مسأله بود که جماعت مسلمانان به یکدیگر احتیاج دارند. این احتیاج در همه ی مواضع زندگی اعم از غم و شادی و مشکلات و آسانی ها مطرح بود. با توجه به این اختلاف و عدم تباین در فرهنگ ها پیوندشان ضروری بود به خصوص در آن زمان که قبیله گری و عشیره پرستی زیاد بود.

حق، میزان وحدت

این الگوی وحدت اسلامی بود که به ابتکار پیامبر صلى الله علیه و آله صورت گرفت. وقتی حق، میزان باشد تباین بین گروه ها و اختلاف های فرهنگی و نژادی در روابطشان تأثیری نخواهد گذاشت. در غیر این صورت چون مصالح، متضاد می شود، باعث بروز اختلاف هایی در مراودات اجتماعی خواهد شد.

زمانی که مشکلات فراوان شد، نیاز به یک راه حلی برای رفع آن است که ایجاد رابطه ی دوستانه بر مدار حق، بهترین روش در رفع این مشکل است. حق، یک واقعیت مشترک بین همه ی ملت ها است. به عبارت دیگر حق، یک اصل مشترک بین همه ی فرهنگ ها است.

لذا این اختلاف دیدگاه ها به یک مرجعیت نیاز دارد تا این نزاع ها را طبق این قاعده حل کند و پیامبر صلی الله علیه و آله هم فرمودند که حق، برای همه، میزان است؛ ولی از برخی جهات، این اجتماع غیر متجانس در مشکلات و گرفتاری ها به یکدیگر احتیاج دارند و هر کسی نمی تواند تنها به خودش متکی باشد و خود را بی نیاز از دیگران بپندارد.

بر این اساس پیامبر صلى الله علیه و آله با ایجاد پیوند برادری بین مسلمانان به این نکته ی مهم اشاره کردند که زندگی بر پایه ی فردگرایی اداره نخواهد شد و انسان برای زندگی اجتماعی خلق شده و به حضور سایرین در زندگی اش نیازمند است. چون رفع مشکلات اجتماعی، مبتنی بر مواسات است و مواسات جز از راه مُحِق دانستن دیگران در شادی ها و داشته ها فراهم نخواهد شد.

در حال حاضر هم مسلمانان جهان دیدگاه ها و فرهنگ ها و مذاهب و نژادهای مختلفی دارند که نمی شود تنها با حرف و دعوت به وحدت آنها را گرد هم آورد؛ بلکه نیازمند یک رابطه و ضابطه هستند. در این قاعده، ضابطه همان حق است و حق، عین اسلام است.

تجمع پیرامون حق جهت حفظ وحدت امت

به هر حال این اجتماع بزرگ مسلمان اختلاف هایی با هم پیدا می کنند؛ چون از طبقات و دیدگاه ها و فرهنگ های مختلف هستند و این جمع مختلف باید به صورت یک امت واحد معرفی شوند. در غیر این صورت بسیاری از مشکلات بر آنان فائق خواهد آمد که دامان همه را خواهد گرفت. این جمع باید با یک ضابطه، منسجم شوند و یک دید، هدف و انگیزه‌ی واحد به وجود بیاید تا به واسطه‌ی آن گرد هم جمع شوند.

تجمع پیرامون حق، تنها مستمسکی است که مسلمانان را در حفظ امت اسلامی کمک می کند. برای اتصال مسلمانان باید رشته‌ی اتصالی چون رشته‌ی تسبیح که مهره های جداگانه و مستقل تسبیح را به هم وصل می کند، معرفی کرد. همان طور که گفته شد، بین مسلمانان اختلاف هایی وجود دارد و کسی نمی تواند منکر آن شود و باید بین آنها اتصال ایجاد کرد.

وجود مذاهب گوناگون نباید موجب افتراق و اختلاف در بین مسلمانان شود. پس معلوم می شود که ما به وحدت حقیقی نیازمندیم.

اهل بیت مستحکم ترین رشته ی اتصال بین مذاهب

پرسش: رشته ی اتصال مسلمانان چیست؟

پاسخ: به نظر من هیچ رشته ی اتصالی مستحکم تر از اهل بیت علیهم السلام نیست. همه ی مسلمانان نسبت به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله احترام می گذارند و به آیاتی که درباره ی مودت و عظمت ایشان نازل شده اعتقاد دارند.

در تمام مذاهب اسلامی، محبت و احترام به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله یک اصل مشترک است؛ زیرا پیروان مذاهب مختلف اسلامی در بسیاری از اصول و فروع با هم اختلاف دارند که نمی تواند به عنوان رشته ی اتصال و وحدت آنان عمل کند. اما در مورد اهل بیت علیهم السلام تا یک حد خاصی، هیچ اختلافی وجود ندارد و تقویت اشتراک در محبت اهل بیت علیهم السلام در بین مذاهب اسلامی، بهترین راه برای گسترش مراودات بین مذاهب و تقریب است.

کسی منکر لزوم محبت به اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله نیست. چون این مسأله، جزء قرآن است و کسی نمی تواند منکر قرآن شود؛ اما موارد تکمیلی مثل عصمت و امامت می ماند که با همین مقدار تفاهمی که هست می شود به فکر تحکیم روابط و تقریب مذاهب و وحدت امت اسلامی بود.

دعوت به وحدت در رأس برنامه های امام على علیه السلام

پرسش: امام على علیه السلام چه دیدگاهی درباره‌ی وحدت اسلامی دارند؟

پاسخ: هنگام خلافت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، زمینه‌ ی اختلافها تشدید شده بود و پس از آن در دوران خلافت وی بر اثر جنگ ها و حوادث ناخواسته، شدت بیشتری پیدا کرد و به همین خاطر، مبارزه با اختلاف و دعوت به وحدت در رأس برنامه های آن حضرت قرار داشت. اختلاف ها و عداوت های قبیله ای که در تاریخ عرب ثبت شده است و قرآن مکررا به آنها اشاره و از آنها منع کرده است و بسیاری از آنها به اختلاف قومی و قبیله ای بر می گردد. این اختلافها هر چند به طور موقت با آمدن اسلام فروکش کرد؛ اما رسوبات آنها باقی بود و در تحولات و حوادث مهم در طول تاریخ اسلام نقش داشت. على علیه السلام وارث این رقابت های قبیله ای و دسته بندی های سیاسی بود.

نظریه ی وحدت حضرت على علیه السلام در دوران خلفا

دیدگاه حضرت علی علیه السلام در وحدت اسلامی در دو بخش قابل بحث است: بخش اول مربوط به سخنان آن حضرت است که امت اسلامی را به وحدت کلمه دعوت کرده اند و بخش دیگر به عملکرد ایشان در دوره‌ی خلافت باز می گردد که تا پایان عمر هم ادامه داشت.

به عقیده ی من، نظریه ی وحدت امام علی علیه السلام در دوره‌ی خلفای پیشین هم استوار است؛ زیرا امام علیه السلام برای حفظ اساس اسلام با مخالفت های موجود کنار آمدند و از هر گونه اقدامی پرهیز نمودند. بر این اساس امام علیه السلام امت اسلامی را به حفظ وحدت فرا می خوانند و برخی از نقاط اختلاف را در رفتارهای اجتماعی آنان جستجو کرده و به آنان نشان می دهند.

لذا نقشی که امیرالمومنین علیه السلام در این زمینه ایفا کردند باعث تقویت پایه های اسلام و مانع انحطاط امت اسلامی شد.

منبع: کتاب «الگوی سیره پژوهشی و اندیشه‌های اسلامی»، صص 222-228