احترام همسران پیامبر(ص) واجب است!

محمد صادق مستفید

احترام به برخی همسران پیامبر که مبتلا به گناهان اجتماعی شده در نگاه شیعیانِ حرفه ای، گناهی نابخشودنی است و چنانچه کسی از آنان محترمانه یاد کند، جهنمی بوده و شیعه ی واقعی محسوب نمی شود ولی خداوند به رغم پندار شیعیانِ حرفه ای در سوره ی احزاب-آیه ی شش، آنها را مادر مسلمانان خوانده و بر مسلمانان فرض می نماید تا همانگونه که به مادران خود احترام می کنند، به مادران ایمانی خود یعنی همسران پیامبر احترام نمایند.(النَّبِیُّ أَوْلی‏ بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ )

چنانچه تعصب های مذهبی کنار گذاشته، آیه ی شش احزاب خوانده شود، به احتمال فراوان به صِرف خواندن آیه و فهمیدن ترجمه آن، بیان پیش گفته روشن می نماید ولی بایسته است آن بیان با بیان فنی دیگری آمیخته شود تا گمان نرود که فهم عرفی پیش گفته با ساز وکارهای اصولیِ فهم، منافات دارد.

بیان فنی مساله، نیازمند آشنایی اجمالی با مجاز عقلی و حکومت توسعه ای در علم اصول است که به ترتیب و به طور خلاصه این دو مقوله توضیح داده می شود. گاهی برای رساندن شدّت شباهت میان دو چیز، از مجاز عقلی استفاده شده و یکی از آن دو چیز نمونه و مصداقی برای دیگری محسوب می شود. مثلا چون طواف با نماز شباهت های حکمی فراوانی دارد طواف یکی از نمونه ها و مصداق های نماز گزاردن خوانده شده وگفته می شود: طواف نماز است؛ "الطواف صلوة". در همین راستا شارع نیز برای آنکه برخی از احکام یک موضوع شرعی را به موضوع دیگری سرایت دهد، از مجاز عقلی کمک گرفته و مدلول یک دلیل را تا آنجا گسترش می دهد که موضوع آن دلیل شامل موضوعی دیگر شود. مثلا شارع با بیان آن که طواف نیز نمونه و مصداقی برای نماز است، بسیاری از احکام نماز را برای طواف بیان می کند. چنین گسترش دادنی در علم اصول حکومت توسعه ای نام دارد.

در آیه ی مورد بحث نیز همسران پیامبر مصداق مادران دانسته شده و به همین ترتیب آیه مبارکه با گسترش مدلول مادران، احکام شرعی آنان از قبیل وجوب احترام را برای همسران پیامبر ثابت می کند. پر واضح است گستره ی این توسعه تا آنجاست که با دلیل خارجی اختصاص برخی از احکام به مادران حقیقی را بدانیم-مانند جواز نگاه کردن به موی مادران که مختص به مادران حقیقی می باشد- در این صورت، این احکامِ خاصِ مادران حقیقی به همسران پیامبر که مادران تنزیلی هستند؛ توسعه نمی یابد.

در صورتیکه به هر دلیلی، توضیح پیش گفته قابل قبول نباشد یا مورد خدشه واقع شود، در هر صورت ظهور آیه ی مبارکه مبنی بر اینکه همسران پیامبر از چنان احترامی برخوردارند که قرآن، آنان را مادران مسلمین می داند؛ بهترین دلیل برای وجوب احترام به آنان بوده و به سبب همین ظهور است که اندیشمندانی هچون شیخ طوسی، علامه حلی، شهید ثانی، محقّق کرکی، محدّث بحرانی و علامه طباطبائی از آیه مبارکه، وجوب احترام و  لزوم تعظیم همسران رسول خدا را استنباط کرده اند.

در اینجا مناسب است مروری بر گفته های اندیشمندان ذکر شده در زمینه ی لزوم بزرگداشت همسران پیامبر خدا کنیم. شیخ طوسی: و المعنی انهن کالامهات فی الحرمة وتحریم العقد علیهن. معنای جمله ی ازواجه امهاتهم در آیه آنست که همسران پیامبر در جایگاه و حرمتشان و همچنین در حرام بودن ازدواج کردن با آنان، مانند مادرانند[1]. علامه حلی: و لیست الامومة هنا حقیقیة بل المراد تحریم نکاحهن ووجوب احترامهن لافی النظر الیهن[2]. (مراد از مادری در اینجا مادری حقیقی نیست بلکه مراد آنست که ازدواج نمودن با همسران پیامبر، حرام بوده و احترامشان واجب است.) شهید ثانی: لان ذلک وقع علی وجه المجاز لا الحقیقه کنایة عن تحریم نکاحهن ووجوب احترامهن[3]. (عبارت ازواجه امهاتهم به صورت مجازی آمده و کنایه ای از حرمت ازدواج نمودن با زنان پیامبر و وجوب احترام آنان.) علامه طباطبائی: قوله ازواجه امهاتهم جعل تشریعی ای انهن بمنزلة امهاتهم فی وجوب تعظیمهن وحرمة نکاحهن بعد النبی.[4] ( عبارت ازواجه امهاتهم جعلی تشریعی است و به معنای آنست که زنان پیامبر در وجوب تعظیم و حرمت نکاح همچون مادران مسلمینند.)

با توجه به حکم وجوبی برخورد محترمانه با همسران پیامبر است که امیرمؤمنان پس از جنگ جمل در خطبه ای که دلائل شکل گیری آن جنگ خونین را بیان نموده؛ درباره ی همسر گناهکارِ پیامبر که محور آن جنگ بوده، می فرماید: و لها بعدُ حرمتها الاولی و الحساب علی الله تعالی[5]. (با وجود گناهکاری همسر پیامبر ولی حرمت و جایگاهی که در گذشته داشت به حال خود باقی است و حساب او با خدای متعال است). شایسته ی تذکر است که تنها معیارِ فضیلت نزد خدواند، رفتار متقیانه ی بندگانش بوده[6] و انتساب سببی و نسبی به رسول خدا برای فردی، فضیلتی اخروی ثابت نمی کند بلکه تکلیف منتسبین به رسول خدا به دلیل انتسابشان دو چندان می شود لذا قرآن خطاب به همسران پیامبر می فرماید: شما همانند دیگر زنان نیستید؛ گناهتان دو برابر و ثوابتان دو برابر است[7]. از این رو  وجوب احترام آنها به دلیل انتساب به پیامبر با عدم اطاعت و دوری جستن از رفتار اشتباه آنها، منافاتی ندارد .