مؤمن لعن کننده نیست...

شیخ حسین احمد الخشن

مسلمانان و فرهنگ لعن

از جمله شیوه های ناسزاگویی داخلی که در محافل اسلامی پراکنده شده، شیوه لعن یا رد و بدل کردن آن به یکدیگر است. چرا که هر گروهی، گروه دیگر یا برخی از نمادها و مقدسات او را لعن می کند و به آن جامه شرعی می پوشاند و توجیه دینی اش می کند. لعنت به یکدیگر، سخنانی محض نیست که در فضا پراکنده می شود و گوینده این سخنان آنها را با زبانش تکرار می کند، بلکه تعبیری لفظی ست که از کینه توزی بر می خیزد و با دقت تمام می کوشد که دیگری را ساقط کند و حرمت و قداست را از او بستاند.

معنای لعن

واژه لعن در لغت به معنای «طرد و دور کردن» است و هنگامی که به خدا نسبت داده می شود، معنای دینی به خود می گیرد که فرد ملعون را از درگاه رحمت الهى طرد می کند و به همین دلیل، معنای سخن خداوند: «... ولی خدا آنان را به کفر شان لعنت کرد».( نساء/ ۴۶) این چنین است: خداوند آنان را از رحمتش دور و طرد کرد. هر گاه این واژه در سیاق نفرین بر دیگری آید، نظیر «اللهم العن فلاناً؛ خدایا فلانی را لعنت کن». مقصود آن است که از خدا خواسته می شود تا او را از رحمت و عنایت خویش طرد کند و از درگاه قداست و محبتش دور نماید.

خطرهای لعن

لعن، هم چون دیگر روش های بدگویی به دیگران، موجب دشمنی و کینه توزی میان مردم می شود و روابط آنان را تیره می کند، موضوعی که از گسترش یافتن آن باید پرهیز کرد، زیرا چه بسا لعنتی که آشوبی را در پی دارد و اندوهی را بر جای گذارد و به همین دلیل، اسلام هشدار داده است که مبادا زمام زبان را در بدگویی و آبروبری مردم آزاد گذارد، و انسان درباره هر کلمه ای که از او صادر می شود، در برابر خدا مسئول است و هر چند این کلمه کوچک باشد، باز هم برای آن مجازات خواهد شد. از این رو، نباید سخنان دشنام و لعن را سبک و کوچک شمرد. در برخی از روایت ها آمده است: «آیا مردم را جز سخنان ناروای آنها با رو در آتش می افکند؟». در حدیث از رسول خدا(ص) آمده است: «اگر بتوانی چیزی را لعنت نکنی، این کار را بکن، زیرا لعنت وقتی از دهان صاحبش بیرون می شود، چنانچه فرد ملعون سزاوارش باشد، به او می رسد و اگر سزاوارش نباشد و لعن کننده شایسته آن باشد، لعنت به او باز می گردد».( هیثمی، علی بن ابی بکر، مجمع الزوائد، ج 4، ص ۷۴) از امام صادق(ع) از پدرش: «هر گاه لعنت از دهان صاحبش بیرون شود، میان او و کسی که مورد لعن قرار گرفته، رفت و آمد می کند. پس چنانچه مجوزی (برای لعن لعنت شونده ) یافت... و گرنه به سوی صاحبش باز می گردد. و او خود، بدان سزاوارتر است. بنابراین، از این که مؤمنی را لعن کنید، بپرهیزید، زیرا به خودتان باز می گردد».( مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۶۹، ص۲۰۸)

مؤمن لعن کننده نیست

از آموزه ها و آداب اسلامی چنین به دست می آید که لعن به هیچ روی از اخلاق انسان مؤمن نیست، زیرا شایسته نیست که مؤمن لعن کننده باشد و آن را در کارهای کوچک و بزرگ به کار گیرد و عنان زبانش را در لعن کردن این و آن رها کند. در حدیث از رسول خدا آمده است: «من برای لعن کردن برانگیخته نشدم و تنها برای مهرورزی برانگیخته شدم». در حدیث دیگر از آن حضرت . آمده است: «مؤمن لعن کننده نیست».( هندی، علاء الدین علی بن حسام، کنز العمال، ج ۳، ص ۶۱۵) روایت شده است که عبدالملک بن مروان ام دردا را فرا می خواند و او شب را نزد زنان وی به سر می برد. او روزی شنید که عبدالملک کنیزش را لعن می کند. به او گفت: وی را لعنت مکن، زیرا ابودردا از رسول خدا برایم حدیث کرد که فرمود: «لعنت کنندگان در روز رستاخیز از مقام گواهی دهندگان و شفاعت کنندگان محروم هستند».

 

لعنِ آفریدگان خداوند

لعن، گاه انسان را در بر می گیرد و گاه دیگر آفریدگان را مانند حیوان یا زمان یا مکان یا بادها و امثال آن، چنانچه لعن به آفریدگان باشد، می توان چنین گفت: حقیقتا شگفت آور است که انسان لعنت های خود را نثار زمان یا مکان یا حیوان یا بادها و یا دیگر آفریدگان خدا کند. چه، این آفریدگان، تنها شرایط و ابزاری ست برای حرکت انسان که باید در جهت اصلاح امور خود و خشنودی پروردگارش از آنها بهره گیرد و این آفریدگان منبع بدی ها، مصیبت ها و رنج ها نیست تا وی جام خشم خویش را بر آنها فرو بریزد و به باد لعن و دشنام شان بگیرد یا به آنها فال بد زند و نحوست و امثال آن را به آنها نسبت دهد.

رسول خدا می فرماید: «باد را لعنت مکن که او مأمور است و هر کس چیزی را لعنت کند که شایسته آن نیست، این لعنت به خود او باز می گردد».( هندی، علاء الدین علی بن حسام، کنز العمال، ج۳، ص۶۰۱) آن حضرت مردی را شنید که به شترش را لعنت می کند. پس فرمود: «از آن فرود بیا و ما را با شتری که ملعون است، همراهی مکن».( همان، ج ۳، ص ۶۱۴)

لعن مؤمن هم چون کشتن اوست

وقتی که لعن حیوان ممنوع باشد، لعن انسان به طریق اولی نزد خدا منفور است. در برخی روایت ها از پیامبر آمده است: «لعن مؤمن هم چون کشتن اوست». شاید دلیل این تشبیه آن باشد که ستم معنوی بر انسان مؤمن از ستم مادی بر او کمتر نیست و گناه مؤمن و افتادن او در نافرمانی موجب سقوط حرمت او نمی شود و در نتیجه، لعن او را توجیه نمی کند و به همین دلیل، پیامبر از لعن نعمیان انصاری جلوگیری کرد که بارها وی را نزد آن حضرت می آوردند. پس او را بر اثر گناهی که مرتکب شده بود، حد می زد. تا این که یک بار وی را نزد او آوردند و شخصی وی را لعن کرد و گفت: چه قدر زیاد او را نزد رسول خدا می آورند. رسول خدا فرمود: «او را لعنت مکن که او خدا و رسولش را دوست می دارد».( فیض کاشانی، محسن، المحجة البیضاء، ج 8،ص70)

لعن موجه!

آیا از سخن پیش گفته به دست می آید که لعن غیر مؤمن روا باشد؟ با توجه به این که هر فرقه ای ایمان را به گروه خود منحصر می داند، لعن شخصی که با او هم کیش نیستیم چه حکمی دارد؟

از سخنان فقیهان به دست می آید که لعن غیر مؤمن و غیر مسلمان رواست و آنان در این باره به برخی از متون و روایت های پراکنده استدلال می کنند که در این جا پرداختن به این روایت ها و نقد آنها به طور مفصل نمی گنجد. لیکن این امر مانع از یادداشت پاره انتقادات کلی پیرامون این روایت ها نمی شود:

انتقاد نخست: دلیلی وجود ندارد که هر کس مؤمن نباشد، سزاوار لعن، یعنی رانده شدن از رحمت خدا باشد، زیرا ممکن است فرد کافر یا غیر مؤمن به سبب ناآگاهی قصوری یا غفلت او از حق، معذور باشد، در حالی که خداوند رحمتش را فقط از ستمگران، کینه توزان و مقصران دور می کند. خداوند فرموده است: «از میان فرزندان اسرائیل، آنان که کفر ورزیدند، به زبان داوود و عیسی بن مریم مورد لعنت قرار گرفتند. این [کفر] از آن روی بود که عصیان ورزیده و از فرمان خدا در می گذراندند».(مائده/ 78) نیز خداوند فرموده است: «پس به سزای پیمان شکستن آنها، لعنت شان کردیم...».(مائده/ 13)

با توجه به این اصل، یکی از فقیهان گفته است: «لعن کسانی که سزاوار مجازات نیستند، از قبیل کودکان، دیوانگان و چهارپایان روا نیست، زیرا خداوند کسی را که سزاوار دوری از رحمت او نیست، از رحمتش دور نمی گرداند».( طوسی، أبو جعفر محمد بن حسن، التبیان، ج ۳، ص ۶۰۹) ما می پرسیم: چنانچه مسلمانان امتی واحد و برادران دینی و ایمانی با یکدیگر هستند، چگونه برای مسلمان رواست که برادرش را لعنت کند؟ چه، برادری به جان و کرامت و دارایی و آبروی همه کسانی که زیر این عنوان باشند، حرمت و مصونیت می بخشد، و گرنه دشمنی خواهد بود، نه برادری، هم چنین لعن مسلمانان به یکدیگر، یکپارچگی امت را از میان می برد و آن را کاهش می دهد و آن گاه تمامی فراخوانی ها به وحدت و تلاش وحدت طلبان در برابر فتواهایی که لعن دیگران را مباح می دانند، بی اثر خواهد شد.

اگر ما به دایره ای فراخ تر از انسانیت گام نهیم، حق داریم که بپرسیم: آیا لعن انسان دیگر، تجاوز معنوی بر انسانیت، هتک حرمت و آسیب زدن به کرامت او نیست؟

آیا لعن همان رفتار نیکوتر و احسانی ست که ما در تعامل با مسلمانان و دیگر انسانها به آن مأمور شده ایم؟