تقوای اجتماعی

آیت الله احمد مبلغی

 

اصولا رمضان در خدمت امت است و کارکردهای انسجام بخش برای امت دارد. اما آیا الان چنین کارکردی از رمضان حاصل میشود؟ خیر نمی شود.علتش اینست که ذهنیت ما نسبت به رمضان و کارکردهایش و نحوه تعامل با رمضان، ذهنیت معیوبی است. در روایات ما این تعامل با رمضان بیان شده و این تعامل صحیح با ماه رمضان است که باعث میشود انوار و کارکردهای رمضان خودش را بروز دهد. پس ابتدا باید "ذهنیت" ما نسبت به فرصتها و کارکردهای رمضان و مولفه های رمضان درست شود و طبعا باید نگاه اجتماعی به رمضان داشته باشیم نه  فردی و بعد از تصحیح ذهنیت باید تعامل مان را با رمضان به گونه ای انجام دهیم که در سیاست گزاریها و خط مشی ها و نگاهها و برنامه ریزیهای ما تاثیرگزار باشد.

حالا نیم نگاهی به بعد اجتماعی رمضان می اندازیم؛ رمضان از چند جهت دارای کارکردهای اجتماعی در چند مقوله است از جمله مقوله وحدت، مانیز به خاطر تناسب موضوع بر این کارکرد اجتماعی رمضان تمرکز میکنیم.

 1.نقش فرا نسلی و فرا مذهبی رمضان

در نطفه شکل گیری ماه رمضان از اول و از ازل عباد بوده است آن هم عباد در حد فرا نسلی و فرا اممی.«کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»(بقره/183).همه امتهای پیشین را هم شامل میشود. ما و همه امتها باید الان دارای یک احساس باشیم. احساس برخورداری از نعمت صوم و صیام، که امر بزرگی است. شما ببینید این چه منطقیست که دین دارد و خداوند این امت را کنار امتهای دیگر میگذارد...! بله این منطق دین است اما ما چه برسر رمضان آورده ایم!؟ رمضان شیعی، رمضان سنی! اینها حداقلش اینست که هم افزایی ندارد و بی ارتباط با هم میشوند. چه بود و چه شد! ماه رمضان باید قبل از هر چیز ملهِم احساس همسنگر بودن و در کنارهم بودن به عنوان امت اسلامی اولا؛ و وصل شدن و پیوند خوردن با امتهای دیگر ثانیا باشد. حتی بر اساس این دیدگاه ما میتوانیم با مسیحیان بنشینیم و طبق دیدگاهی که دارند نوعی تقارن ایجاد کنیم که آن احساس واحد ایجاد شود. اسلام این را میخواهد چون «کما کتب علی الذین من قبلکم» معنایش همین است. زیرا با توجه به آیه دیگر « قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَى کَلَمَةٍ سَوَاء بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ »(آل عمران/64) معلوم میشود که منطق رفتن به سمت نقطه های برابر و همسان و نزدیک به هم قابل توجه است. "تعالوا" یعنی بیایید بنشید و با توجه و برنامه ریزی زندگیتان را بر این اساس قرار دهید. خب وقتی که قرآن میخواهد ما با امم دیگر خودمان را کنار هم قرار دهیم، با مذاهبی که وجوه اشتراک بسیار زیادی داریم که دیگر تکلیف مشخص است. از مذاهب هم که بگذریم، در درون خود مذهب ما چقدر توانسته ایم بُعد اجتماعی روزه و رمضان را که در جهت ایجاد احساس انسجام بین طبقات و اقشار مختلف جامعه است را بررسی و برای مردم بیان کنیم؟ چقدر کوشیده ایم رمضان را از حالت فقط یک روزه گرفتن و افطاری دادن در بیاوریم و احساس نزدیک شدن بندگان و عباد به هم را پایه و مبنا قرار دهیم و بر این اساس آموزه های دین را فعال کنیم.

ادعیه هایی که در رمضان وارد شده نیز خیلی ما را سوق به فضاهای اجتماعی داده  و متوجه عباد و بندگان میکند. در دعاهای بعد از نمازها می خوانیم: «اللهم اغن کل فقیر، اللهم اشف کل مریض، اللهم اصلح کل فاسد من امور المسلمین و...» اما ما چقدر توانستیم از جایگاه رمضان این نکات دعاها و معارف را سرایت به فضاهای عمومی و جامعه بدهیم؟ با این توصیفات میتوان گفت فرهنگ رمضان اساسا یک فرهنگ اجتماعی است. برخی عبادتها هستند که اصلا اهمیت و ویژگی شان در این است که به نحو دقیق و ظریفی جامعه را در عین وصل شدن به خداوند، به یکدیگر هم وصل کند. مثل حج؛ و رمضان هم همینطور است. در حج و رمضان انسان میهمان خداوند است، فقط یکی مکان خاصی است و دیگری زمان خاص.

2.هدف رمضان؛ ایجاد تقوای اجتماعی

 رمضان یک فلسفه وجودی دارد که آیه هم به آن اشاره میکند: «لعلکم تتقون». ماه رمضان راهی است به سمت تقوا و تقوا خودش هدف است. بهترین وضعیتی که یک انسان و جامعه انسانی میتواند داشته باشد تقواست. و تقوا هم یک امر اجتماعی است همانطور که امری فردی هم هست. زیرا در آیه آمده « إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ » (حجرات/13) و این ضمیر "کُم" شامل همه انسانها میشود از هر طایفه و مذهبی که باشد و تقوا درون مرزی قرار نمیگرد. همچنین دلیل دیگر بر اجتماعی بودن تقوا اینست که ابتدای دآیه دارد درباره خلقت انسانها میفرماید و سپس میگوید "ان اکرمکم عندالله اتقیکم". تقوا چیزی نیست که در پستوهای خانه پیدا شود بلکه در این تعامل ها و تعارفهای امتها پدید می آید. آیه دیگری میفرماید: « وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى »(مائده/2). برّ یک امر اجتماعی است و تقوا هم که همراه برّ آمده باید یک امر اجتماعی باشد. ضمنا تعاون بر تقوا هم که آیه بدان توصیه کرده یک امر اجتماعی است. فلسفه وجودی رمضان تقواست و تقوا هم یک امر اجتماعی است همانطور که یک امر فردی هم میتواند باشد. و ماه رمضان را باید سوق بدهیم به سمت تقواهای اجتماعی و تقوای اجتماعی اگر رخ دهد اختلاف را ذوب میکند و درهم می ریزد. اختلاف از گناه و حقد بر می خیزد، از تنگ نظریها و نامصلحت اندیشی ها بر می خیزد و تقوای اجتماعی اسلام اگر باشد انسجام و محبت و وحدت ایجاد می کند.