درخواست از شیعه و سنی

استاد حیدر حب الله

 

مسأله، داوری درباره جایگاه صحابه امروزه بحران بزرگی را در روابط میان عموم اهل سنت و امامیه ایجاد کرده است. ما در ادامه، دیدگاه خود را در این باره اعلام و خواسته ی خود را از هردو گروه اهل سنت و شیعه بیان می کنیم.

نادرستی انحصار طلبی در برداشت های تاریخی

اولین نکته این است که همانگونه که پیش از این گفته و پس از این نیز می گوییم، هر مسلمانی حق دارد در زمینه ی مسائل گوناگون دین که پس از شهادتین خودنمایی می کند، به اجتهاد پرداخته و تلاش علمی کند. از شاخص ترین این مسائل، تاریخ است، چراکه تاریخ اسلام زمینه ی مساعدی برای پژوهش ها و تلاش های علمی است و دیدگاه ها، ارزیابی ها و داوری های متفاوتی درباره آن وجود دارد و منطقی نیست که چنین حقی از دیگران سلب شده و دراین باره انحصارطلبی شود. از این رو، از برادران اهل سنت تقاضا داریم درباره ی ممنوع بودن نقد و خرده گیری بر رفتار برخی صحابه، بازنگری نمایند، زیرا هیچ اشکالی وجود ندارد که انسانی در پژوهش های تاریخی خود، رفتار برخی صحابه را نادرست بیابد، حال چه ما در این زمینه با او هم رأی باشیم و چه نباشیم. بنابراین، برای رسیدن به توافق، لازم است که اهل سنت زمینه ی اجتهاد و پژوهش های تاریخی درباره ی حوادثی که برای نسل اول مسلمانان و در میان صحابه روی داده است را فراهم کنند. همانگونه که درمقابل، شیعه باید به دیگران فرصت دهد تا بتوانند درباره ی تاریخ امامان و عالمان خود به اجتهاد بپردازند.

این، تنها راه است تا مسائل، بدون ایجاد بحران، درمسیر علمی قرار گیرد، چرا که درباره ی هر شخصیتی غیر از پیامبر اعظم (ص) میان مسلمانان اختلاف شده است، امامیه عدالت صحابه را و اهل سنت امامت اهل بیت را نفی کرده اند، و یگانه راه درست درباره ی اختلاف ها، بحث علمی است.

بحث علمی در زمینه تاریخ نیز کلید فهم اسلام از دیدگاه تاریخی است و لازم است همه ی ما با ابزار و روش های علمی درباره ی تاریخ اسلام بیاندیشیم.

نادرست دانستن عملکرد صحابه و تکفیر

دومین نکته این است که هنگامی که شیعه با توجه به عدم باور به عدالت صحابه ـ چه رسد به عصمت آنها ـ در نتیجه ی پژوهش های خود به این برسد که صحابه مسیر نادرستی را پیموده اند، آیا این کفراست؟! هرچند در دیدگاه طرف مقابل این نتیجه، نادرست و خطا باشد اما خطا هرگز مساوی کفر نیست، و هرچند در دیدگاه طرف مقابل، قرآن بر عدالت صحابه دلالت آشکار داشته باشد اما دیدگاه دیگر چنین دلالتی را نمی یابد. از این رو، نمی توان آن را متهم به مخالفت و دشمنی با قرآن و پیامبر (ص) نمود.

بدین جهت لازم است همواره خطا و اشتباه را از کفر، خیانت،‌دشمنی و مانند آن تفکیک کنیم وگرنه هرکس در مسأله ای تاریخی یا عقایدی با ما مخالف باشد، کافر می شود و دیگر در امت اسلام، هیچ سنگی بر سنگ دیگر قرار نمی گیرد.

همچنین مشکل آنجاست که برخی، اعتقاد شیعیان امامیه به عصمت اهل بیت پیامبر را با دیده ای منفی می نگرند و معتقدند هیچ انسان مقدسی در اسلام وجود ندارد، اما همین افراد، ناخودآگاه ده ها هزار نفراز صحابه را در زمره ی مقدسان در می آورند. در حالی که اگر بناست این افراد چنین حقی داشته باشند که با اجتهاد خود، صحابه را مقدس انگارند، باید این حق را به دیگران نیز بدهند که به آنچه درباره ی امامان خود با اجتهاد علمی دست یافته اند،‌باور پیدا کنند و برای هیچ گروهی روا نیست که گروه دیگر را تکفیر نموده و به دلیل اعتقاد به قداست شخصی او را سرزنش کند.

و نیز گفتنی است که مسـأله خطاهای صحابه فقط در میان احادیث و کتاب های تاریخی  امامیه نیامده است، بلکه جستجویی اندک روشن می کند که شیعه نیز دراین باره به ده ها سند از اهل سنت استناد می کنند د واین بدان معناست که میراث حدیثی و تاریخی سایر مسلمانان نیز در بردارنده ی خرده گیری ها و نقد ها بر صحابه است و توجه به آن، زمینه ی بیشتری را برای درک بحث ها و اجتهادهای علمی دیگران دراین موضوع فراهم می کند.

میراث امامیه درباره ی صحابه

سومین نکته این است که همانگونه که از اهل سنت درخواست کردیم، از شیعیان امامیه می خواهیم بدون درنظر گرفتن رسوبات تاریخی و مذهبی، دیدگاهشان را درباره ی صحابه بازبینی نموده و روشن سازند که آنچه صحابه انجام داده اند آیا خطا در اجتهاد و برداشت بوده است یا لغزش، یا توطئه ای از پیش طراحی شده، یا کفر و ارتداد و یا چیز دیگری؟ آیا به راستی آنگونه که برخی می گویند همه ی صحابه مگر چند نفری به تعداد انگشتان دست، کافر نشده اند؟ میراث امامیه سرشار از گفته ها و گفتارهایی است درباره ی رضایتمندی از بسیاری از صحابه است و در این باره یکی از عالمان معاصر شیعه کتابی تألیف کرده و بیش از صد و پنجاه صحابه ای را که رضایتمندی از آنها در میراث امامیه آمده، گردآوری نموده است. درخواست ما این است که امامیه این اندیشه را عمومیت بخشیده و با این کار، تصور سنتی و رایج درباره ی خود را از بین ببرند، چرا که در دیدگاه رایج و سنتی این گونه قضاوت می شود که امامیه همه صحابه را خطاکار بلکه مجرم و گناهکار می دانند و ازاین میان فقط به تعداد انگشتان دست انگونه نیستند. لازم است در این باره بازبینی صورت بگیرد تا نتیجه ای غیرایدئولوژیک و تکراری فراچنگ آید.

در میان میراث امامیه تصریحاتی فراوان وجود دارد که متضمن تسامح و تساهل درقبال عموم صحابه است؛ از قبیل آنچه در کتاب «رساله فی معرفه الصحابه» ـ کتابی که به شخصیت 481 صحابی می پردازد ـ نوشته ی شیخ حر عاملی وجود دارد و ایشان در این باره می نویسد: «بسیاری از اسامی اشخاص که از این پس آورده میشود،‌درباره ی آنها مدح و توثیقی وجود ندارد ولی کسی که ذم نشده و نکته ای منفی از او بدست نیامده است، همین صحابی بودن گونه ای مدح برای اوست...».(شیخ حرعاملی، رساله فی معرفه الصحابه، ص 2)

بنابراین، شیخ حر عاملی در اینجا اصل را درباره ی صحابی مدح قرار می دهد،‌مگر آنکه منافی آن وجود داشته باشد و آنچه مشهور است که اساس اندیشه ی شیعه درباره ی صحابه ذم و جرح آنان است، نادرست است.

گردآوری تصریحات موجود در کتاب های شیعه در طول تاریخ که به تسامح در قبال صحابه فرامی خواند، می تواند زمینه ای مناسب برای ارائه تصویری بهتر از تاریخ صدر اسلام فراهم کند.

منبع : برگرفته از کتاب«آیین اعتدال»، حیدر حب الله - ترجمه حسین زاده