وحدت اسلامی، اسباب عمران و تکامل و روح تمدن

سید حسین اسحاقی

 

♦ خداوند در قرآن مجید، با آیاتی چون «و ان هذه امتکم امۀ واحده » (آل عمران: 103 ) یا « وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعًا وَ لاتَفَرَّقُوا » (مؤمن: 52 ) اتحاد همه مسلمانان را در سیمای یک امت، یک دین، یک راه و یک قبله و هدف مورد تأکید قرار داده است. بسیاری از عبادتهای واجب اسلام، عالیترین مظاهر اتحاد اسلامی را نشان میدهد. حج با آن همه پویایی و محتوای سازنده، برای همه مردم است. نمازهای واجب عموماً به جماعت خوانده میشود.

اتحاد وانسجام امت چنان محبوب ومطلوب اسلام است که عبادت را پرمحتوا میکند و به امت عزت و تعالی میبخشد. به همین اندازه، تفرقه گرایی مورد نکوهش قرآن است تا به آنجا که خداوند، دامن زدن به اختلافها را مایه نزدیک شدن مسلمانان به مشرکان میداند: « وَلا تَکُونُوا مِنَ الْمُشْرِکینَ مِنَ الَّذینَ فَرَّقُوا دینَهُمْ وَ کانُوا شِیَعًا »( روم: 31 و 32 )

پیامبر گرامی اسلام نیز نسبت به تفرقه و جدایی افتادن میان مؤمنان هشدار داده است: «مَنْ فَارَقَ جَمَاعَۀَ الْمُسلِمینَ فَقَدْ خَلَع رِبْقَۀَ الْاسلامِ مِنْ عُنُقِهِ» یعنی هرکس از جماعت مسلمانان فاصله بگیرد، ریسمان اسلام از گردن او برداشته میشود. (ملامحسن فیض کاشانی، وافی، اصفهان، مکتبۀ الامام امیرالمؤمنین علیه السلام، 1406 ه. ق، ج 9، ص 18)

و در جایی مسلمانان را ید واحد میشمارد: «الْمُؤْمِنُون اخْوةٌ تَتَکافَی دِمائُهُم وَهُمْ یَدٌ عَلَی مَنْ سِواهُمْ»(محمد بن علی ابن بابویه صدوق، امالی، تهران، مؤسسه البعثه، 1417 ه. ق، ص 297)

•بسیاری از علمای بزرگ تشیع و تسنن در راستای ایجاد وحدت و همدلی، تلاشهای پیگیری کرده اند که از این میان، به بزرگانی همچون آیت الله بروجردی، علامه امینی، شیخ محمدتقی قمی، محمدحسین کاشف الغطا، استاد محمدجواد مغنیه، آیت الله نایینی، سید هبۀ الدین شهرستانی و امام خمینی، از علمای تشیع و علامه شیخ عبدالمجید سلیم، علامه شیخ محمد شلتوت، محمد ابوزهره، محمد فرید وجدی، حسنین محمد مخلوق، عبدالمتعال صعیدی، محمد محمد المدنی، شیخ مراغی و دکتر احمد امین رحمه الله علیهم ازعلمای اهل سنت میتوان اشاره کرد.

علامه شرف الدین همه چیز را در پرتو لوای وحدت میبیند و مینویسد: «اسباب عمران و تکامل به وجود نمیآید و روح تمدن و سعادت پدیدار نمیشود و گردن ما از یوغ بردگی آزاد نمیشود، مگراینکه اتفاق کلمه داشته، دلها به هم نزدیک و عزمها منسجم باشد تا بتوانیم راه اعتلای امت و عزت ملت اسلام را فراهم آوریم و سرزمینها سبز و خرم شود، آسمان رحمت ببارد و چشمه سار رحمت و محبت از قلبها روان گردد.» (امام سید شرف الدین موسوی، مباحثی عمیق در وحدت امت اسلامی، ترجمه: احمد صادقی اردستانی، قم، انتشارات صادق، 1362 ، ص 15 ، به نقل از: مقدمه کتاب شرف الدین.)

•اسلام، دینی اجتماعی است که همگان را به اتحاد و یکپارچگی فراخوانده است. قرآن مجید نیز به صورت مستقیم و غیرمستقیم با واژگانی چون « اختلفوا » ،« شیعاً » ،« تفریقاً بین المؤمنین » ،« لا تَتّبعوا السّبل » ،« لا تنازعوا » ،« تفرقوا» ،«لا تتفرقوا » ،« فالّف بین قلوبکم » ،« امۀ واحده » هشدارها و امیدهایی را برای تحقق وحدت بیان کرده است.

برای نمونه، در قرآن آمده است: «واطیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ ولا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وتَذْهَبَ ریحُکُمْ». (انفال: 46) از خدا و پیامبرش پیروی کنید و با یکدیگر نزاع مکنید که ناتوان میشوید و شوکت شما از دست میرود.

هرگونه نزاع، تفرقه و دودستگی، به ناتوانی طرفهای درگیر می انجامد و راه را برای دستاندازی بیگانگان هموار میکند. در مقابل، اتحاد و همدلی، شوکت آفرین است.

•البته وحدت باید ذاتی باشد، نه عرضی و تحمیلی. اگر گروهی برای مقابله با دشمن مشترک، به صورت موقت کنار هم گرد آیند، وحدت پدید آمده، عرضی و زایل شدنی است. وحدتی که ذاتی و خودجوش باشد، از روی تاکتیک و استراتژی نیست، بلکه در درون مسلمانان، نهادینه میشود؛ چه دشمنی پیش رو باشد یا نباشد. در آیه کریمه قرآنی نیز آمده است: « إنّما المؤمنون اخْوةٌ »(حجرات: 10 ) همچنین رسول گرامی اسلام فرموده: « الْمُسْلِمُ اخُو المُسْلِمِ ». (محمد بن یعقوب کلینی، کافی، تهران، علمیه اسلامیه، 1363 ، ج 2، ص 133) بنابراین، برادری مسلمانان بر اثر وجود شرایط خارجی پدید نمیآید، بلکه درونی شده است.

به طور کلی، وحدت، فریضه ای اجتماعی و عامل تکامل فرد است. وحدت در اسلام بر پایه اخوت بنا شده است. به همین دلیل، امام علی علیه السلام در شدیدترین شرایط همچنان بر وحدت و همدلی پای میفشرد و میفرمود: «وَ الْزِمُوا السَّوادَ الْاعْظَمَ فَانَّ یَدَاللَّهِ عَلی الْجَماعَۀِ وَ إیّاکُمْ وَ الْفُرْقَۀَ فَانَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّیْطانِ کَما انَّ الشَّاذَّ مِنِ الْغَنَمِ لِلذِّئبِ.» (نهج البلاغه، صبحی صالح، قم، انتشارات هجرت، 1395 ه. ق، چ 1، خطبه 127) با اکثریت باشید که دست خدا با جماعت است و از تفرقه بپرهیزید که جدا مانده از مردم، بهره شیطان است، همان گونه که گوسفند جدا مانده از گله، نصیب گرگ بیابان میشود.

قطره، دریاست اگر با دریاست ورنه او قطره و دریا، دریاست

 

منبع: کتاب اتحاد ملی و انسجام اسلامی در سپهر فکری امام(ره) و رهبری – سید حسین اسحاقی