دیدگاه فرهنگی و فکری اسلامی بین اهل سنت لبنان

* حیدر حب الله

شیخ حیدر حب الله در سال 1973 م، در لبنان متولد شد. دروس مقدمات و سطوح حوزه علمیه را گذراند و در سال 1995م به ایران برای تکمیل سطوح عالی حوزه آمد. در سال 2002م، به گروه مطالعات کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث در دانشکده اصول دین پیوست و سپس در علوم اسلامی نیز از جامعه المصطفی العالمیه موفق به اخذ فوق لیسانس شد.

در بخش های قبل راجع به جنبش ها و جریان های شیعی بحث کردیم و در این بخش به جریان های اهل سنت می پردازیم:

دیدگاه فرهنگی و فکری اسلامی بین اهل سنت لبنان

باید بدانیم که اجتماع سنی های لبنانی از نیمه دوم قرن بیستم تا امروزه افراد و شخصیت های فکری بارزی داشته که صاحب نفوذ و تاثیر بودند مانند شیخ صبحی صالح، و شیخ حسن خالد که اهتمام و توجه خاصی به حیثیت اجتماعی و سیاسی داشتند و بعد از اینها شیخ فتحی می باشد. لازم است بیان شود که تعدادی از نهضت های اسلامی سنی افکارشان بعد از نابودی سعد حریری تغییر کرد و بسیار ضربه سنگینی از رفتن او متحمل شدند. تجمع سنی شاهد ظهور تغییرات نسبتا قوی بود بعضی از آنها به سمت سلفیه علمیه تقلیدیه و گروهی به وی سلفیه جهادی رفتند و بعضی تقلیدی اجتهادی شدند که نه موافق سلفیه بودند و نه اخوانی، که در اینجا بارزترین این جبهه ها را بیان می کنیم:

حرکاتی که دارای روش اخوانی ها بودند:

1- جماعت اسلامی

حرکت اسلامی که در اوایل قرن گذشته در لبنان بوجود آمد به خاطر جماعت عبدالرحمن بود که در شهر طرابلس در سال 1948 بوجود آمد اما تاسیس حقیقی آن در سال 1964 بود و این جماعت فکر و روش اخوان المسلمین را روشن می کردند. بزودی از حلقه جهاد منطقه ای وارد جهاد سیاسی شدند و موافق طبیعت لبنان حرکت می کردند و دارای نظریات اصلاحی بودند. و فعالیت ها و عملیات مختلفی را انجام دادند مانند قیام حرکت فتح و... دارای افکاری میانه رو و اعتدالی بودند.

جماعت اسلامی در بیشتر مناطق لبنان حضور داشتند ولی نقطه مرکزی شان در شمال در امتداد بیروت، صیدا و اقلیم خروب بود. بارزترین افرادشان دکتر شیخ عمار و شیخ فیصل مولوی و ابراهیم مصری بودند، به خاطر اختلافات داخلی نفوذشان کم شد و در ارتباط با سوریه هم صدماتی خوردند. به همین خاطر با تنگناهای مواجهه بودند، برای تنظیم و ساماندهی قوای اخوان بر آن نام جمعیت مشاریع الخیریه یا حرکت الاحباش گذاشتند ولی نفوذشان تنها در میان سنی ها بود و برای اثبات حضورشان در انتخابات شهرها و انتخابات مجلس اعلای شرعی اسلامی که یکی از مجالس فتوای سنی ها بود، شرکت می کردند.

ظهور جنبش های اسلامی سنی و شیعه سبب نفوذ جماعت اسلامی می شد. در شمال حرکت توحیدی اسلامی به رهبری شیخ سعید شعبان بوجود آمد و در بیروت و مناطق دیگرجمعیت مشاریع الخیریه بوجود آمدند و در تسعینیات گروه رفیق حریری و بعد هم حزب الله که بزرگترین قوای اسلامی لبنان شناخته شدند ظهور کردند.

2- جبهه عمل اسلامی

این حرکتی بود که از جماعت اسلامی بوجود آمد و مجموعه ای از نیروهای کوچک متفرق بین سنی ها بود و موسس آن دکتر شیخ فتحی بود که در سال 1933 بدنیا آمد و از موسسین عمل اسلامی و جماعت اسلامی بود و بعد از جدایی از جماعت اسلامی با همسرش منا حداد دانشگاه جنان در لبنان را تاسیس کرد.

فتحی از مهم ترین صاحب نظران تاثیر گذار بر اسلامییون بود و بیشتر از 35 کتاب داشته است که بیشتر آنها در تفکرات اسلامی بوده است و گفته می شود در کتاب هایش میل به افکار سید قطب داشته است. علی رغم اینکه میل به خلافت اسلامی داشت و خواستار بازگشت خلافت عثمانی بود ولی طائفه های سیاسی را ترک کرد. ادعا داشت، می توان فقه را متناسب با مناطق و جغرافیای آن بیان کرد لذا می گفت فقه دارالحرب با فقه دارالاسلام فرق دارد و مردان دین را بخاطر شدت برخوردشان نقد می کرد و می گفت آنان می توانند وارد سیاست شوند و نباید در خانه محبوس شود ولی با بعضی عقاید سلفی موافق بود و با عقاید تکفیری به شدت برخورد می کرد.

افکار سیاسی اش با فکر اخوانی ها مشترک بود و بعد از رفتن رفیق حریری قائل به ترک خصومت با حزب الله بود، و باتمام احترامی که به مملکت عربی سعودی داشت ولی مدافعی قوی از روش مقاومت بود و آمریکا را بزرگترین دشمن می دانست و معتقد به تقریب مذاهب بود و می گفت سنی و شیعه باید به همدیگر کمک کنند.

3- حرکت توحید اسلامی

حرکتی که شیخ سعید شعبان در سال 1982 تاسیس کرد و علاقه زیادی به ایران داشت. و نیرویی نظامی در شهر طرابلس تشکیل داد و حرکتش متشکل از تعدادی گروه های کوچک اسلامی مثل جندالله و حرکت لبنان عربی بود. در سال 1985 سیطره کاملی بر شهر طرابلس داشت و تا حد زیادی جنبش های سیاسی اسلامی در آن را نابود کرد. بعد از آن، نفوذ حرکت اسلامی از بین رفت و تا حدودی به رهبری شیخ بلال شعبان ظهوری داشت و امروزه جزء حزب الله شمرده می شوند.

4- حزب تحریر

این حزب برگرفته شده از حزب تحریر مشهور در عالم عربی است که شیخ تقی نبهانی در سال 1979 تاسیس کرد، و این حزب تحت نظر آنها حضوری پنهانی داشت ولی در سال 2006 اجازه حضور قانونی از حکومت فؤاد سنیوره یافت.

 

حرکاتی که دارای روش اخوانی ها نبودند:

1- تقلیدیة الاجتهادیة، جمعیت مشاریع الخیریه الاسلمیة الأحباش

این جمعیت در سال 1980 تحت اشراف شیخ عبد الله هریری حبشی تأسیس شد. این جنبش تمام اصول فکر اخوانی را نقد می کرد و به همین خاطر با حرکات اسلامی مواجهه بسیاری داشت و استخدام نیرو بر ضد رجال دولت عربی را رد می کردند و به مذاهب اربعه معترف بودند و تمرکزشان بر مذهب شافعی بود و به همین خاطر فکر اخوانی و فکر سلفی وهابی را قبول نداشتند چون آن را مذهبی جدید می دانستند.

2- حرکت سلفیه در لبنان

این حرکت در لبنان در سال 1946 تحت اشراف شباب محمد و سپس جماعتی از مسلمانان در شهر طرابلس توسط شیخ سالم الشهال بعد از بازگشت وی از مملکت سعودی بوجود آمد. روش این حزب بر دعوت سالم دینی و اعمال خیر و اجتماعی بود، و به جمعیت هدایت و احسان مشهور بودند و اهتمام زیادی به نیکوکاری و اصلاح جامعه و بناء مساجد و مدارس و تعلیم قرآن و کمک به فقرا داشتند. این حزب مدعی بود که هیچ فکر و عمل سیاسی ندارد و و فقط کارشان دعوت اجتماعی است ولی کم کم وارد کارهای سیاسی شدند و اختلاف بین شان بوجود آمد.

3- سلفیة الجهادیة و حرکات العنف

وجه امتیاز سلفیه قطبیه به این بود که وارد کارهای سیاسی نشدند و کار پنهانی را راهی خوب و موفق برای تحقق دولت اسلامی می دانستند و این مجموعه های کوچک و جدا از هم را بعضی شخصیت هایی که مورد اعتمادشان بودند با هم مرتبط می کردند، و گروهی از این ها مانند جندالشام و فتح الاسلام بعد از احداث دولت لبنانی بر روش خود باقی ماندند ولی عصبة الانصار وارد کارهای سیاسی شدند.

أ – مجموعه الضنیة

این مجموعه نزدیک به فکر القاعده بود و تلاش برای آوردن آن به لبنان داشت و مؤسس آن أبوعایشه بود. بعد از اینکه از افغانستان برگشت، گروه های کوچکی از حرکت های اسلامی مثل حرکت توحید به آنها پیوست. آنها می خواستند حکومت اسلامی بر روش شیخ سعید شعبان بوجود آید. در سال 1999 با نیروهای لبنان در منطقه شمال لبنان درگیر شدند و تعداد زیادی از آنها کشته شدند.

ب – گروه انصار

این حرکت دارای فکر مستقلی نبود و متاثر از حرکات اسلامی مصر بود و به برگشت دولت خلافت دعوت می کرد و مؤسس آن شیخ هشام الشریدی بود که مدتی در زندان اسرائیل اسیر بود. هدف از تشکیل این گروه دفاع از چادر های فلسطینی های در لبنان بود و با سلوک های فردی که با دین منافات داشت برخورد می کردند و بسیار تحت تأثیر افکار حزب تحریر بودند. برای اولین بار که اسمی از حرکت و رهبر آن مطرح شد در سال 1999 بعد از رفتن شیخ نزار حلبی رئیس جمعیت مشاریع الخیریه الاسلامیه بود. بعد از مخفی شدن ابو محجن - بعد از گذشت بیش از ده سال و اینکه گفته شده به عراق رفته است - عده زیادی از آن ها کشته شدند و عده کمی از آنها به خیمه عین الحلوه رفتند و شقیق ابوطارق السعدی مسولیت آنها را بر عهده گرفت. حزب عصبة الانصار، به  علت فعالیت هایی که انجام دادند مانند ایجاد گروه نور و قیام برای نابودی مجموعه ای از افراد و رهبران حرکت فتح در لبنان، متهم هستند.

ج – جند الشام

این حزب از مجموعه های کوچک و جدا از هم که در میان آنها جنسیت های مختلف از عرب، افغان بودند تشکیل شده بود، تعدادی از آنها جدا شده از گروه عصبة الانصار بودند. گروهی باقی مانده ی مجموعه الضنیه و تعدادی از افراد اسلامیون مانند عبدالله شریدی و موسی طحیبش بودند. این نام را برای خود به خاطر نسبت آن با لشکری که ابومصعب زرقاوی در افغانستان تأسیس کرده بود انتخاب کردند. و این مجموعه ها ارتباطاتی با خیمه های عین الحلوه فلسطینی ها داشتند.

د – فتح الاسلام

این حزب را شاکر العبسی تأسیس کرد که فردی فلسطینی _ اردنی و به ابومصعب زرقاوی نزدیک بود و در اردن محکوم به اعدام شد و بعد از کشته شدن زرقاوی از عراق به سمت اردن و سپس به سوریه و بعد به لبنان رفت. در سال 2006 جبهه فتح الاسلام را به عنوان حزبی ضد آمریکایی در لبنان بوجود آورد و مورد حمایت جنبش های اسلامی بود. این حزب کارهایی مانند انفجار و... را برخلاف قوانین مدنی به روش القاعده انجام دادند.

این ها مختصری از جنبش های اسلامی در لبنان بود.

نگاهی گذرا به نظریات و خط مشی جنبش های اسلامی در لبنان - بخش اول

نگاهی گذرا به نظریات و خط مشی جنبش های اسلامی در لبنان - بخش دوم