وحدت اسلامی از ویژگی های امت اسلامی است

آیت الله محمدعلی تسخیری

 

آیت الله شیخ محمد علی تسخیری، فقیه و متفکر اسلامی از جمهوری اسلامی ایران، متولد سال 1323ه/1944م است. او هم تحصیلات حوزوی و هم دانشگاهی دارد. و در دو حوزه نجف و قم در محضر اساتید بزرگی از جمله شهید محمد باقر صدر درس فراگرفته است. همچنین فارغ التحصل دانشکده فقه در نجف اشرف می باشد. وی متصدی مسئولیت های بسیاری است که مهمترین آنها دبیرکل مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی، عضویت در مجلس خبرگان جمهوری اسلامی ایران و ...است. وی در حدود 50 کتاب و 300مقاله و پژوهش در رشته های گوناگون علوم اسلامی از جمله تفسیر و فقه و حقوق و اقتصاد و حج و ...به رشته تحریر درآورده است.

سوال: با وجود تعاریف مختلفی که برای دو اصطلاح «تقریب» و «وحدت» طرح شده، شما چگونه این دو اصطلاح اساسی را تفسیر می فرمایید؟

جواب: وحدت اسلامی به معنای ایجاد یک جبهه واحد و یک موضع گیری عملی واحد و مشترک در مقابل قضایا و امور مشترک اسلامی است، مانند اجرای احکام شریعت اسلامی یا ایجاد ملاکات حقوقی، اجتماعی و سیاسی یا موضع گیری یکسان در برابر حمله تجاوزگر به امت اسلامی و ...بنابراین وحدت اسلامی به آن معناست که تمام نیروها و ظرفیت های اسلامی در مقام عمل، موضع گیری یکسانی داشته باشند.

اما از جهت فکری مانند آنچیزی که در فقه و اجتهاد است، آنها آزاد هستند و این که قرآن کریم به وحدت دعوت می کند، فقط دعوت به وحدت عملی است. قرآن کریم به آزادی فکر و اختلاف افکار اذعان کرده است، اما مقصود از تقریب، ایجاد قرابت و نزدیکی بین دیدگاه های مذاهب در راستای برادری اسلامی است پس شایسته است پیروان مذاهب گوناگون اسلامی با وجود اختلافات مذهبی بینشان، به یکدیگر، همانند نگاه یک مسلمان به برادرش بنگرند. حقوق برادری دینی را رعایت کنند و موانع درونی ساختگی را بزدایند، پس تقریب نه به معنای از بین بردن و تخریب و نه به معنای یکی شدن مذاهب و نه به معنای حمله یک مذهب به مذهب دیگر بلکه به این معناست که ما راه های زیر را بپیماییم:

1.سعی و تلاش برای شناساندن علماء مذاهب به یکدیگر

2.کشف زمینه های مشترک، سپس تلاش برای افزایش این زمینه ها. ما وظیفه داریم در مورد دیدگاه های مشترک به بحث و گفتگو بنشینیم و به این منظور است که آیه مبارکه (به سوی سخن مشترک بین ما و خودتان بیایید.سوره آل عمران/64) ما را به گفتگوی بین ادیان رهنمود می کند و به طریق اولی ما را ملزم به کشف زمینه های مشترک بین مذاهب اسلامی و تلاش برای گسترش و نمو این زمینه ها می سازد.

3.تلاش و فعالیت های خوش بینانه در راستای گسترش و ترویج عوامل وحدت و از بین بردن اسباب اختلاف و عوامل تفرقه.

4.اقدام برای از بین بردن موانع روانی بین پیروان مذاهب که حاصل اسناد و وقایع تاریخی از یک جهت و دسیسه های دشمن از جهتی دیگر می باشند.

5.وحدت و همبستگی و تقریب بین آحاد مسلمانان

6.بصورت طبیعی بایستی هدف از تقریب، از بین بردن سوء تفاهم و شبهات طرح شده بین مذاهب باشد.

سوال: بر طبق تعریف شما، آیا ممکن است بگوییم که این تعریف تا حدی یک راهکار(تکنیک) است، یعنی به معنای یک همزیستی مسالمت آمیز با وجود اختلافات موجود است؟

جواب: وحدت اسلامی و حرکت به سوی آن، یک حرکت راهبردی است، زیرا بر طبق متون اسلامی در قرآن کریم و احادیث شریف، وحدت اسلامی از ویژگی های امت اسلامی است. پس اگر امت اسلامی را پاره پاره یافتی، در واقع تمامی خصوصیاتش را استیفا نکرده است و باید دانست که پیام قرآن در این جا محقق نشده است زیرا آیه مبارکه قرآن می فرماید« همانا این امت شما، امتی واحد است و من پررودگار شما هستم مرا عبادت کنید.سوره انبیاء/92»، پس این امر راهبردی است و امت موظف به ایجاد آن است، پس همانطور که خداوند ما را به ارزش های والا مانند عدالت و حق امر کرده است، همچنین ما را به وحدت مکلف نموده است.

سوال: بعضی در زمینه وحدت اسلامی اینگونه استدلال می کنند که مسلمانان با دشمنان زیادی مواجه هستند که با تمام نیرو برآن ها هجوم آورده اند و برای این است که باید اختلافات را کنار گذاشت و به وحدت اسلامی روی آورد. آیا شما هم به این اعتقاد دارید؟ یا اینکه باید به موضوع وحدت مقداری عمیق تر نگریست حتی اگر دشمنی پیش روی ما نباشد؟

جواب: ملاحظه بفرمایید قرآن کریم مسائل بسیاری را مطرح می کند تا ما را به سوی وحدت امت برانگیزاند و به سوی آن سیر دهد و آن ها عبارتند از:

1.تاکید بر برادری اسلامی بین مومنین

2.وحدت شعار

3.وحدت عبادات

4.راه دیگری که قرآن آن را ذکر کرده، همان نداهای مشترکی است که متوجه کل امت می کند(یا ایها الذین آمنوا)و با این آیه شریفه خداوند عزوجل تمامی افراد امت را بصورت مساوی خطاب کرده و بصورت طبیعی به یک موضوع واحد فرا می خواند.

5.راه دیگری که قرآن ذکر می کند، یادآوری وحدت و همبستگی دشمن است، زیرا می فرماید: «بعضی از کافران دوستان بعضی دیگر هستند و اگر با آن ها نجنگید فتنه و فسادی بزرگ در زمین ایجاد می شود. سوره مومنون/52» پس اگر شما با یکدیگر دوست نباشید و موضع گیری واحدی نداشته باشید فتنه و فساد بزرگ در انتظار شماست. علاوه بر این وحدت اسلامی، اساسا محدود به موضع گیری یکسان در مقابل دشمن واحد نمی شود، بلکه بالاتر از آن، حرکت و مسیر اسلام به سوی امت واحده می باشد.

سوال: اگر بخواهیم اختلافات مذهبی را مورد تحقیق و بررسی قرار دهیم بایستی از ریشه هایشان شروع کنیم و با نگاه موضوعی به آن ها بنگریم،نظر شما چیست؟

جواب: به اعتقاد من اسلام، به مقتضای واقعیتش و انعطاف پذیریش و پیام جاویدانش، با لحاظ تغییرات و پیچیدگی های اجتماعی، عامل زمان و مکان را دخیل نموده است که همه این تحولات را دربرمی گیرد و اجتهاد را نیز در شرع مطرح کرد و قوانینی برای آن در نظر گرفت ونتایج آن را حجت قلمداد کرد. اجتهاد مطمئنا دارای ضوابطی است و چون اسلام قبل از اجتهاد، خمودی و بی تحرکی را بصورت طبیعی رد کرده بود. پس هنگامی که اجتهاد طرح شد، اختلاف در فکر و نظر ایجاد خواهد شد و بنا بر دیدگاه اسلام، این اختلاف در نظر و فکر، یک ثروت فکری به شمار می رود که می تواند سطح عملکرد امت را افزایش دهد نه اینکه به عامل ضعف و سستی تبدیل شود و متاسفانه و به دلایل گوناگون، این ثروت فکری که می توانست به این امت و پیشرفت آن کمک کند، عاملی برای تفرقه و تشتت شده است و این بخاطر اسبابی است از جمله:

1.نیت های سوء در طول تاریخ

2.تعصبات بیجا و غیر منطقی

3.منافع سیاسی حکومت ها و پادشاهان

4.جهل

5.تحریک دشمن و دسیسه هایش که تاحد زیادی در این موضوع اثرگذاری داشت.

امت اسلامی در طول تاریخ دشمنانی داشته است، مثلا در صدر اسلام، یهود عامل مهمی در مطرح کردن اسرائیلیات به شمار می رود و نمونه بارز امروزی آن، استکبار جهانی است.

در نتیجه عوامل ذکر شده، اختلاف مذهبی سازنده و مورد قبول در طول تاریخ به یک حالت قومیتی و تعصبات قومی تبدیل شده است و ضربه های بسیاری را به اهداف اسلامی وارد کرده است، و حکومت های ستمگر این تعصبات را غنیمت شمرده و از رهگذر آن خون های بسیاری را در طول تاریخ ریخته اند، بطور مثال اگر به تاریخ بغداد رجوع کنید، مشاهده می کنید که اهالی «الرصافه» به اهالی «الکرخ» حمله می بردند و اهالی آن جا را به قتل می رساندند و برعکس و همه آنها به اسم شیعی و سنی و بخاطر تعصب مذهبی دیگری را می کشتند. بنابراین واجب است علمای امت و تمام کسانی که به مصالح امت اسلامی اهتمام دارند، این خون ریزی ها و درگیری ها را مورد بررسی قرار دهند تا اسباب و عوامل آن را شناسایی کنند.

 

مترجم: علی اکبر هادی پور