نگاهی گذرا به نظریات و خط مشی جنبش های اسلامی در لبنان - بخش دوم

* حیدر حب الله

شیخ حیدر حب الله در سال 1973 م، در لبنان متولد شد. دروس مقدمات و سطوح حوزه علمیه را گذراند و در سال 1995م به ایران برای تکمیل سطوح عالی حوزه آمد. در سال 2002م، به گروه مطالعات کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث در دانشکده اصول دین پیوست و سپس در علوم اسلامی نیز از جامعه المصطفی العالمیه موفق به اخذ فوق لیسانس شد.

 

این تحول فکری(که در بخش اول بیان شد) دارای پیامد های زیادی بود که خلاصه ای از آنها را بیان می کنیم.

الف – عقاید تقلیدیه در حیات شیعه

علمای بزرگی از قرن سابق در نجف این روش جدید را نپذیرفتند چون به عرفان کشیده می شد و در التزام دین سخت گیری داشت، لذا این روش را نقد می کردند، همانطور که عده ای از اینها روش سید موسی صدر را نقد می کردند و معتقد بودند که این فکر نظام اسلامی و دولت دینی در جایی مثل لبنان یا حرام است و لااقل مطلوب نیست. افرادی مثل شیخ محمد تقی الفقیه و شیخ ابراهیم سلیمان و شیخ محمد حسن قبیسی و.... می گفتند: «هر مشروعی که حمل شود بر اسلام به نام اسلام چه جمهوری اسلامی یا حزب یا ...از مواقفی بوجود می آید که نمی توان به آن اسلام گفت.» طبیعی بود که این افراد با این عقاید جدید همراهی نکنند خصوصا که این مشروعیت جدید به کمک نجف و فرهنگشان و برای مصالح مدرسه قم بود و این چیزی بود که این انقلاب در لبنان از اول برای آن بوجود نیامده بود.

ب – جریاناتی که امید بازگشت به روش سیاسی-اسلامی داشتند

جریانات سیاسی تماما از ناحیه انقلاب با انقلاب ایران هماهنگ نبود بلکه سه جریان و روش بود.

روش فکری شیخ محمد مهدی شمس الدین

روش فکری سید محمد حسین فضل الله

روش سید محمد حسین امین و سید هانی فحص

این روشهای سه گانه گرچه نقاط وفاق زیادی دارند ولی موارد اختلاف قابل توجهی هم دارند، و ما در اینجا به صورت خلاصه به آن اشاره می کنیم.

تشیع رسمی که در روش علامه شمس الدین بود با عده ای از قاضی ها و کارگزاران در مجلس اعلی و یارانشان در مشروعیت انقلاب ضد اسرائیل مشارکت دارند، و آنجه این جریان را از دیگر جریانها متمایز می کرد این بود که از ایران روش فکری خود را می گرفتند و این در سال 1983 بود.

اما روش های فکری ای مانند علامه فضل الله به روش ایرانی بسیار نزدیک بود بلکه گاهی در مشروعیت سیاسی مطابقت داشت و اگر نقطه اختلافی بود در بعضی از ابعاد انقلاب یک امر طبیعی بود که بازگشتش به علائق ایرانی و لبنانی بودن برمی گشت.

اما روش که سید محمد حسن امین همراهش بود وجه امتیازش حضور همگانی بود و افراد زیادی از نخبگان آن را همراهی می کردند.

نقاط اشتراک و افتراق این گروهها درچهار مورد خلاصه می شود که بیان می کنیم:

1 – اشکال هماهنگی با نظام  

شیخ شمس الدین معتقد بود به ضرورت مصالح حرکات اسلامی برای جامعه عربی، و حرکات مسلحانه را مضر می دانست، آنچه که غالب بر حرکات شیعی در انقلاب ها بوده جهاد بر ضد نظام های حاکم بوده برای سرنگون کردنشان و موید آن انقلاب در ایران است.

 

 

سید حسن نصرالله بطور صریح نهایت حرکات اسلامی را سرنگونی نظام سلطه می داند و این یک تحول بزرگ است و در این جنبش سید محمدحسن امین موافق نیست ولی نمی گوید که انقلاب نباید تابع هماهنگ نظام حاکم باشد، اما علامه فضل الله در آغاز قائل به مواجهه با نظام موجود است. ولی نباید به صورت پراکنده و با هرج و مرج باشد، بر خلاف شمس الدین که قائل به ترک مطلق آن بود.

2 – اشکال شرعی نظام سیاسی

جنبش انقلابی در لبنان و فضل الله نظام حاکم که روش اسلامی نداشت را شرعی نمی دانست و شمس الدین اعتقاد داشت به نظریه ولایت امت بر خودش ، حتی اگر اسلام حاکم نباشد و فقه مرجع، مهم آنست که حاکم بر مردم ظلم نکند و بهمین خاطر انقلاب شیعه به دیگاه سید قطب نزدیک است، در حالی که شمس الدین از آن کلا دور است، لکن مهم اینست که دیدگاه علامه امین از دیدگاه شمس الدین هم دورتر است.

3 – اشکال نظام سیاسی بین ولایت فقیه و غیر آن

جنبش انقلابی معتقد بود ولی فقیه در ایران حاکمیت بر امور شیعیان در لبنان دارد، ولی محمد حسین امین هر جور نظام سیاسی در اسلام را رد می کرد، و شمس الدین می گفت اسلام ولایت امت را از خودش دور کرده است. و در درجه خفیف تر فضل الله نزدیک به روش ایرانی قائل به ولایت فقیه عامه بود و می گفت در صورت تعدد ولی فقیه هر منطقه اسلامی را یک ولی فقیه رهبری کند.

4 – اشکال جهاد و روش های آن

بعضی از آنها می گفتند بخاطر توافق انور سادات با اسرائیل جهاد با یهود معنا ندارد، ولی با اتفاق اغلبشان بنا بر مبداء مقاومت اختلافشان در اسباب و وسایل جهاد بود، زمانی که عملیات استشهادی ضد اسرائیل و غربی های که در لبنان بودند انجام شد سید فضل الله این نوع جهاد را تحریم کرد، گرچه الان قائل به شرعیت این عمل است و زمانی که از روشها و وسایل انفجاری غربی استفاده شد شمس الدین و فضل الله این روش را حفظ کردند، و بیاناتی درباره شرعیت مقاومت داشتند.

5 – مشکلات رهبری و طرق ارتباط با خارج

اغلب انقلابیون خواستار ارتباط با ایران بودند، ارتباطات ایدئولوژی، اعتقادی و از جمله تبعیت از ولی فقیه و از آن با قوت دفاع می کردند و بدنبال استفاده از تجربیاتی که باعث پیروزی شان شده بود بودند.

سید فضل الله متهم بود که دارد امور را طوری آماده می کند که باعث شود لبنانی ها گمان کنند او ولی فقیه است ولی او دائما این مطلب را نفی می کرد. ولی باید توجه داشت که اطرافیان سید فضل الله میلی به تبعیت از ایران نداشتند و بدنبال یک خط انقلابی شیعی بودند. و در شکل کلی تر هر کدام از شمس الدین و علامه امین اصرار بر مرجعیت محلی در جایگاه مصری برای لبنان داشتند.

 

 

6 – اشکال فهم دین و مرجعیت

ترک کردن فرهنگ دینی ایران و باقی ماندن بر روش انقلابی در مواردی تجلی داشت مانند نهضت های عرفانی که بعد از همراهی انقلاب اسلامی قوت گرفتند ولی در لبنان کار نکردند و روش مذهبی که برخورد متفاوتی با قضایای مذهبی داشتند و روش سیاسی که در دفاع از نظریه ولایت بودند.

الف– بنابر قضیه اولی لبنان شیعی از فرهنگ عرفانی و اخلاقی محروم ماند و افکار و نظریات افرادی بدون اطلاع و بدون آگاهی رواج یافت که از روش عرفانی و فلسفی دفاع می کردند و آنرا ترویج می دادند در حالی که این روش در لبنان پذیرفته شده نبود چون جنبش های صوفی دارای نفوذ بودند مانند آنچه الان در شمال آفریقا و بلاد عربی مغرب وجود دارد.

نتیجه ای که بنا براین روش جدید اتفاق افتاد، ظهور بعضی حرکات مشتبه بود و امکان شناخت عرفان و فلسفه بطور دقیق ممکن نبود و اثر این فضا ترک کردن گروه های دیر بود و این از اسلام دور بود.

ولی حزب الله این خط و روش را تا امروز ترک نکرد و گاهی ضرباتی که از این حرکات افراطی متحمل شدند را توجیهه می کردند، و کار دیگر ایجاد مراکز فلسفی بود که کارشان نشر عقاید عوامانه بود و بر عقلانی بودن این خط تاکید داشتند و از جمله این ها تاسیس کانون معارف حکمیه در بیروت بود و این دو خط دور جدیدی را در نشر فرهنگ معتدل این جهبه بوجود آوردند.

ب – در موضوع مذهبی و در نتیجه اختلافی که بین خط سید فضل الله و خط شیخ جواد تبریزی و هوادارانشان واقع شده بود باعث ورود عقاید مذهبی مختلفی به لبنان شد و اختلاف و جدل بزرگی در قضایای مانند شعائر حسینی، و ولایت تکوینیه، و علم پیامبر(ص) و ائمه علیهم السلام و هجوم بر در خانه حضرت زهرا(س) و عصمت انبیاء و ائمه و لعن صحابه و مادران مومنان و.... واقع شد.

سید فضل الله از آنچه که اصلاحات در منظومه اعتقاد مذهبی شیعه و بنیه فقه امامی بود دفاع می کرد و خیلی از این افکار از ایران آمده بود، و در خصومتی که سید جعفر مرتضی بر ضد سید فضل الله گرفتار شده بود می بینیم یاوران خط مذهبی تحت تاثیر افکار سنی ها و سلفی ها واقع شده بودند.

خط جبهه رسمی شیعی که به شمس الدین و مجلس شیعی نزدیک بودند به یک عقیده هماهنگ رسیدند و احیانا به افکار سید فضل الله تکیه کردند. اما خط امثال سید امین در این موضوع مشارکتی نداشتند با اینکه با اکثر یا اغلب افکار سید فضل الله موافق بودند، اما خط ثوری اعلان ترک سخن در این موضوعات کردند و یاران خود را به طور مطلق از مشارکت در این موضوعات منع کردند.

ج – اما مشکلات و اختلافات دیگری بین عده ای از گروه ها بود مثل اینکه مجلس شیعی و جبهه شیخ شمس الدین قائل به نفی ولایت فقیه بودند و از مرجعیت نجف دفاع می کردند. اما این موضوع برای خط علمانیه المومنه زیاد مهم نبود و کار زیادی با مرجعیت نداشتند با اینکه به نجف و قم نزدیک بودند، ولی خط سید فضل الله دائما از مرجعیت نجف دفاع می کرد.

آنچه باید اشاره کرد اینکه امروزه شیعیان لبنان بیشتر از هر زمان دیگری به هم نزدیک هستند و اختلافات کمرنگ شده است.

 

نگاهی گذرا به نظریات و خط مشی جنبش های اسلامی در لبنان - بخش اول