آیا غیبت مسلمان غیر شیعی جائز است؟ - بخش اول

 * حیدر حب الله

 

شیخ حیدر حب الله در سال 1973 م، در لبنان متولد شد. دروس مقدمات و سطوح حوزه علمیه را گذراند و در سال 1995م به ایران برای تکمیل سطوح عالی حوزه آمد. در سال 2002م، به گروه مطالعات کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث در دانشکده اصول دین پیوست و سپس در علوم اسلامی نیز از جامعه المصطفی العالمیه موفق به اخذ فوق لیسانس شد.

 

سوال: آیا بنابر فتوای بعضی از فقها غیبت سایر مسلمانانی که مخالف مذهب امامیه هستند جایز هست؟ و آیا این جواز شامل ناصبی و غیره او هم می شود؟ وآیا صحیح است که مسلمان غیرشیعی چون حرمت و احترام ندارد غیبت او جایز است؟ آیا قبل از ظهور مذاهب که همه مسلمان بوده اند غیبت حرام نبوده است؟ و چگونه ممکن است که مسلمانی که برادر مسلمان دیگر است و اهل بیت را دوست می دارد غیبتش جایز باشد؟

 

جواب: فقها رضوان الله علیهم، در این که حرمت غیبت بنابر قرآن و سنت ثابت و قطعی است، هیچ گونه اختلافی ندارند. بحث و اختلاف در بعضی از جزئیات غیبت واقع شده است. و یکی از محورهایی که در بین شیعیان بحث برانگیز شده است این است که آیا حرمت مختص غیبت امامی اثناعشری است یا اینکه شامل تمام مسلمانان می شود؟

 

قول مشهور آن است که غالب علماء به تخصیص گرویده اند و غیبت مخالف مذهب را حلال دانسته و آن را شامل حکم حرمت غیبت ندانسته اند. که از آن جمله فقها می توان محقق نجفی و شیخ نراقی و شیخ انصاری و سید جواد عاملی و شیخ یوسف بحرانی نام برد که آیت الله خویی و امام خمینی و غیره نیز این قول را تایید نموده اند.

و در مقابل ،گروهی از فقهاء قائل به حرمت غیبت همه مسلمانان شده اند و این مبنا را افرادی چون محقق اردبیلی، شیخ ناصر مکارم شیرازی، سید محمد حسین فضل الله (که در صورت نبودن انگیزه شرعی در آن احتیاط واجب داده است) و آقای گلپایگانی برگرفته اند و همچنین این قول به شهید ثانی و محقق خراسانی هم نسبت داده شده است و شیخ جواد تبریزی نیز جواز غیبت مخالف را محدود به زمانی می کند که قاصر نباشد و مقصر باشد.

 

معتقدان به جواز غیبت مخالف دلایلی ذکر کرده اند که بارزترین آن ها بصورت مختصر آنچیزی است که خواهد آمد:

دلیل اول:آنچیزی که تعدادی از علماء مانند آقای خوئی و خمینی و شیخ نجفی و شیخ نراقی بر آن تاکید کرده اند که در بین روایات، موارد بسیاری دیده می شود که توصیه به لعن مخالفین و برائت از آنها و سب آنها و غیبتشان می کند زیرا آنها اهل بدعت و ...هستند. این روایات برای کسی که مجموع آن ها را دیده باشد شکی باقی نمی گذارد در اینکه از این جهت مخالفین حرمتی ندارند و اینکه غیبتشان قطعا جائز است تا جایی که شیخ حر عاملی در مبحث امر به معروف در کتاب وسائل الشیعه بابی خاص برای این موضوع گشوده و تمامی روایات آن را جمع آوری نموده است.

 

شهید ثانی در رساله اش و محقق اردبیلی در مجمع الفائده در این دلیل مناقشه کرده اند به این صورت که این دلیل هیچ گونه توجیهی ندارد، زیرا هیچ ملازمه ای بین جواز لعن مخالفین و برائت از آن ها و بین جواز غیبت آن ها از نظر شرع وجود ندارد و بنابراین بایستی به همان مقداری که ادله به ما اجازه می دهند اکتفا کنیم و پا را از آن فراتر نگذاریم.

 

این مناقشه اگر چه به خودی خود در همین مقدار مناسب است ولی باید در نظر داشت که فقط نسبت به روایاتی کارساز است که دلالت بر لعن مخالفین و ...داشته باشند. درحالی که بعضی از روایات که حتی دارای سند صحیح نیز هستند مانند حدیث معتبر داوود بن سرحان، دلالت بر جواز "وقعیه" در مورد مخالفین دارد که اهل لغت آن را به غیبت تفسیر کرده اند. بنابر این روایات، دیگر قول به جواز غیبت، تعدی و پارا فراتر از روایات گذاشتن نیست و اصل بحث را تصریح می کند.
 

از این رو بهتر آن است که مناقشه دیگری را در کنار آن بیاوریم و آن این است که می توان این گونه روایات را در دو گروه دسته بندی نمود:

1. روایاتی که عنوان اهل بدعت را بکاربرده اند

2. روایاتی که این عنوان را بکار نبرده اند

 

1. درمورد روایاتی که عنوان اهل بدعت را بکار برده اند، بارزترین آن ها صحیحه داوود بن سرحان است که روشن ترین روایت در این باب است و ما به روایت دیگری درباره موضوع بحثمان بجز این روایت صحیحه دست نیافته ایم. با تامل بیشتر درمی یابیم که حتی صحیحه مذکوره نیز بیگانه از بحث ماست، زیرا مراد از اهل بدعت در این روایت، کسانی هستند که با سخنان گمراه کننده سعی در گمراهی مردم داشته و خوف آن می رود که بدست آن ها مردم به وادی ضلالت بیفتند و این به قرینه خود صحیحه داوود بن سرحان است که علت حکم به جواز غیبت آن ها را دوری مردم از آن ها دانسته است تا اینکه به گمراهی نیفتند.

پس این روایت ،ظهور در این دارد که محدوده مصلحت این حکم، منع و دوری مردم از آن ها و آشکار شدن حقیقت آن ها(اهل بدعت)است و این کجا و غیبت تمام کسانی که شیعه دوازده امامی نیستند کجا؟؟؟!!!

 

2. اما در مورد روایاتی که عنوان اهل بدعت را بکار نبرده اند، روایتی که ظهور در جواز غیبت آن ها داشته باشد وجود ندارد. و اشکال شهید ثانی در این جا بجاست و نهایت چیزی که ما از این سنخ روایات و مانند آنها درمی یابیم مسائل دیگری است که در بین آنها تصریح به جواز غیبت وجود ندارد. و بنابراین تمرکز فقها بر این دلیل نیز وجهی ندارد.

 

دلیل دوم: آنچیزی است که گروهی از فقها نیز آن را بیان کردند به این صورت که مخالف، کافر است، پس از ادله حرمت غییب به نحو تخصیص خارج می شود.

ما به این مساله نمی پردازیم زیرا بحث مستقلی است و فقط اشاره ای خواهیم داشت به اینکه آن ها این مطلب را بیان کرده اند به این دلیل که منکر ولایت، کافر است و ادله آن نیز بسیار است که از باب مثال بارزترین مواردی که ذکر کرده اند را می آوریم تا صحیح نبودن حکم به کفر مخالف آشکار و روشن شود، همانطور که بعضی از متاخرین مانند شهید صدر نیز قائل به همین است.

 

این موارد عبارتند از:

1. مضامینی که در زیارت جامعه وجود دارد: مثل «و من جحدکم کافر: کسی که شما را انکار کند کافر است» و همچنین «و من وحده قبل عنکم: کسی که خداوند را یکتا بشمارد، شما را قبول دارد» بگونه ای که عکس نقیض جمله دوم این است که کسی که شما را قبول نداشته باشد موحد نیست.

 

2. آن روایاتی که اشاره دارد به اینکه حالی که مخالف قبل از استبصار و هدایتش دارد از ترک آن کسی که نماز را ترک می کند بدتر است.

 

3. آن روایاتی که اشاره دارد به اینکه ناصبی و دشنام دهنده به اهلبیت از سگ و از یهودیان و مسیحیان بدتر است، به ضمیمه اینکه مراد از این روایت همه کسانی است که مستضعف نباشند. همانطور که در کتاب «مفتاح الکرامه» آمده است و بعضی از فقها نیز این تلازم را تایید کرده اند تا جایی که شیخ یوسف بحرانی حکم کرده است که حتی در این دنیا نیز با آن ها معامله با کافر شده و مسائلی مانند نجاست و غیره در حق آن ها ثابت است.در حالی که برخی دیگر نتایج و آثار کفرشان را مختص آخرت دانسته اند. از طرفی دیگر گروهی از فقها مانند آقای حکیم و خمینی و شهید صدر این دلیل را رد کرده اند.