امام سجاد علیه‌السلام در بیان بزرگ عارف غزنین
ابوالحسن علی هجویری غزنوی» از عرفای سرشناس قرن پنجم است. هجویری به لحاظ مذهب، پیرو مذهب حنفی بود و گفته شده از لحاظ کلامی پیرو اشعریان بوده است. ایشان در کشف المحجوب، امام سجاد علیه السلام را به بزرگی یاد کرده و وارث نبوت معرفی می‌نماید
* محمد افتخاری
ابوالحسن علی هجویری غزنوی» نگارنده کتاب گران سنگ «کشف المحجوب»، از عرفای سرشناس قرن پنجم است.
گفته شده ایشان در خانواده‌ای معروف به زهد و تقوی در غزنین به دنیا آمد. وی را «ابوالحسن علی بن عثمان بن ابی الجلاّبی« نیز خوانده‌اند زیرا در شهر غزنین آن زمان که 2 محله به نام «جلاب» و «هجویر» داشت، خانواده ایشان در هر 2 سکونت داشته‌اند. ایشان در کشف المحجوب نیز بارها خود را «علی‌بن عثمان جلابی» نامیده است. وی در سن جوانی علوم رایج عصر خود از جمله قرآن، حدیث، تفسیر، فقه و کلام را آموخت. در سفری به عراق که به قول خود «اندر طلب دنیا و فنای آن ناباکی می‌کرد» سیدی به وی نامه نوشت و وی را از هوس‌ها و دل مشغولی به دنیا برحذر داشت، همین نامه سبب توبه وی شد. برخی قائل‌اند ایشان با بسیاری از استادان طریقت مانند شیخ «ابوالقاسم عبدالکریم قشیری» و شیخ «ابوسعید ابوالخیر» و شیخ «ابوعلی فارمدی» (فریومدی) و دیگر بزرگان و محدثان ملاقات کرده و هم صحبت بود. هجویری از بسیاری از شهرهای جهان اسلام، از شام تا «ترکستان» و از دریای قزوین (دریای خزر) تا جایی که اکنون پاکستان نامیده می‌شود، دیدن کرد و با عرفا و مشایخ بسیاری در عراق و شام و ماوراء النهر و خراسان ملاقات نمود و بالاخره در شهر «لاهور» پاکستان به سال 465 یا 469 درگذشت. هجویری به لحاظ مذهب، پیرو مذهب حنفی بود و گفته شده از لحاظ کلامی پیرو اشعریان بوده است. اما آنچه در این میان مورد توجه ماست، دیدگاه این عارف اهل سنت، نسبت به امام سجاد علیه السلام می باشد که بسی جای تامل دارد و حاکی از ارادت ایشان نسبت به اهل بیت علیهم السلام است.
ایشان در کشف المحجوب، امام سجاد علیه السلام را به بزرگی یاد کرده و وارث نبوت معرفی می‌نماید. معرفی وی چنین است: «وارث نبوّت و چراغ امّت «سیّد مظلوم و امام محروم زین العباد و شمع الاوتاد ابو الحسن على بن الحسین بن على بن‌ابى‌طالب (رضى‌اللّه عنهم اکرم و اعبد) اهل زمانه خود بود و وى مشهورست به کشف حقایق و نطق دقایق» سپس در ادامه برای اینکه دقت نظر امام زین‌العابدین علیه السلام را بفهماند، نکته ای لطیف را از حضرت ارائه می دهد.
وی می‌نویسد: «از وى پرسیدند که سعیدترین دنیا و آخرت کیست؟ گفت من اذا رضى لم یحمله رضاه على الباطل و اذا سخط لم یخرجه سخطه من الحقّ آنکه بر باطل راضى نبود چون راضى شود خشمش از حقّ بیرون نیارد چون خشمگین شود و این از اوصاف کمال مستقیمان است ز آنچه رضا دادن به باطل باطل بود و دست به داشتن حقّ اندر حال خشم باطل و مؤمن مبطل نباشد».
ایشان در ادامه به واقعه کربلا و حضور امام سجاد علیه السلام در مجلس یزید ملعون اشاره می‌کند: «چون حسین على را با فرزندان وى رضوان اللّه علیهم اندر کربلا بکشتند جز وى کسى نماند که بر عورات قیّم بودى و او بیمار بود. و...چون ایشان را بر اشتران برهنه بدمشق اندر آوردند پیش یزید بن معاویه اخزاه اللّه یکى وی را گفت کیف اصبحتم یا علىّ و یا اهل بیت الرحمة قال اصبحنا من قومنا بمنزلة قوم موسى من آل فرعون یذبّحون ابناءنا و یستحیون نساءنا فلا ندرى صباحنا من مساءنا و هذا من حقیقة بلاءنا. بامدادتان چون بود یا على و با اهل بیت رحمت؟ گفت بامداد ما از جفاى قوم خود چون بامداد قوم موسى از بلاء قوم فرعون بود که فرزندان ایشان را مىکشتند و... تا نه بامداد و نه شبانگاه مىشناسیم و این از حقیقت بلاء ماست و ما مر خداوند را جلّ جلاله شکر گوئیم بر نعمت‌هاى وى و حمد کنیم بر بلیّات وى.»
آری جناب «هجویری» تلخی واقعه کربلا را از زبان حضرت بیان نموده و در مورد شخصیت امام سجاد علیه السلام، حکایتی را نقل می‌کند که در کتب شیعه نیز نقل شده است و شعر «فرزدق» را نیز در پایان آن می آورد: «و اندر حکایاتست که هشام بن عبد الملک بن مروان سالى به حجّ آمد خانه را طواف می‌کرد خواست تا حجر ببوسد از زحمت خلق راه نیافت.آنکاه بر منبر شد و خطبه کرد آنگاه زین‌العابدین على‌بن‌الحسین (رض) به مسجد اندر آمد با روى مقمّر و خدّى منوّر و جامه معطّر و ابتدا طواف کرد چون به نزدیک حجر فراز رسید، مردمان مر تعظیم حجر را خالى کردند تا وى مر آن را ببوسید مردى از اهل شام چون آن هیئت بدید با هشام گفت یا امیرالمؤمنین تو را به حجر راه ندادند که امیرى، آن جوان خوبروى که بود که بیامد مردمان جمله از حجر در رمیدند و جاى خالى کردند؟
هشام گفت: من او را نشناسم و مرادش آن بود تا اهل شام مر او را نشناسند و بدو تولّى نکنند و به امارت وى رغبت ننمایند «فرزدق» شاعر آنجا ایستاده بود گفت من او را شناسم گفتند آن کیست؟
یا با فراس ما را خبر ده که سخت مهیب جوانى دیدیم وى را.
فرزدق گفت: شما گوش دارید تا بارتجال صفت نسبت وى کنم شعر
هذا الّذى تعرف البطحاء وطاءته
و الحلّ یعرفه و البیت و الحرم
هذا ابن خیر عباد اللّه کلّهم
هذا التقىّ النقىّ الطاهر العلم
هذا ابن فاطمة الزهراء و یحکم
و ابن الرضىّ علىّ خیرکم قدم
اذا رأته قریش قال قائلها
الى مکارم هذا ینتهى الکرم
ینمى الى ذروة العزّ الّتى قصرت
عن نیلها عرب الاسلام و العجم
من جدّه دان فضل الانبیاء له
و فضل امّته دانت له الامم
ینشقّ نور الدجى عن نور طلعته
کالشمس ینجاب عن اشراقها الظلم
...........
هم الغیوث اذا ما ازمة ازمت
و الأسد اسد الشرى و الباس یحتلم
من معشر حبّهم دین و بغضهم
کفر و قربهم منجى و معتصم
ان عدّ اهل التقى کانوا ائمّتهم
او قیل من خیر اهل الارض قیل هم»
بعد از اینکه این شعر زیبای فرزدق را می‌آورد به ادامه حکایت و قدردانی امام سجاد علیه السلام از ایشان نیز اشاره می کند: «در مدح وى بیتى چند بگفت و وى را و اهل بیت پیغمبر را هم بستود. هشام با وى خشم گرفت و بفرمود تا وى را بعسفان حبس کردند و آن جائیست میان مکّه و مدینه این خبر همچنانکه بود بعینه بدو نقل کردند بفرمود تا دوازده هزار درم بدو بردند. گفت او را بگوئید یا با فراس ما را معذور دار که ما ممتحنانیم و بیش ازین چیزى معلوم نداشتیم که به تو فرستادیم.
فرزدق آن سیم باز فرستاد و گفت یا پسر پیغامبر خداى، من از براى سیم اشعار بسیار گفته بودم و اندر آن مدایح دروغ آورده، من این ابیات مر کفارت بعضى از آن را گفتم از براى خداى و دوستى رسول و فرزندان وى را. چون پیغام به زین العابدین بردند گفت بازگردید و این سیم باز برید و بگوئید یا با فراس اگر ما را دوست دارى مپسند که ما باز گردیم بدان چیزى که بداده باشیم و از ملک خود بیرون کرده. آنگاه فرزدق آن سیم بستد و بپذیرفت.»
جناب هجویری در آخر جمله‌ای راجع به امام سجاد علیه السلام می‌فرماید که قابل توجه و تامل هست و نیز از عشق و محبت این عارف اهل سنت نسبت به امام زین العابدین حکایت می‌کند: «و مناقب آن سیّد بیش از آنست کى آن را جمع توان کرد و اللّه اعلم» یعنی فقط خداوند به مناقب امام سجاد علیه السلام آگاه است.
