صلح نمایانگر نیازی اجتماعی است

 زکی میلاد

از جمله آیات قرآن کریم که بیشترین دلالت و جامع ترین بیان را در باره ی صلح دارد، آیه ی 208 سوره ی بقره است. ( یا أیها الذین آمنوا ادخلوا فی السلم کافة ولا تتبعوا خطوات الشیطان إنه لکم عدو مبین) « ای کسانی که ایمان آورده اید! همگی به صلح و آشتی درآیید و از شیطان پیروی نکنید. که به راستی او دشمن آشکار شماست » از همین رو این آیه، جزء آیاتی است که در بررسی موضوع صلح در اسلام و در فرایند استباط مفهوم صلح از قرآن کریم، کاربرد زیادی دارد و زیاد مورد بحث و گفت و گو قرار می گیرد. این مساله باعث می شود که بیشتر این آیه را مورد بررسی قرار دهیم تا با جنبه های دلالتی آن بیشتر آشنا شویم.

به این آیه از دو منظر می شود نگاه کرد. نگاهی ترکیبی و نگاهی تفکیکی. نگاهی ترکیبی تا حکمت عامی که این آیه در بردارد را برداشت کنیم. و نگاهی تفکیکی یا تجزیه ای، تا ابتدا عناصر و ساختار این آیه را کشف کنیم و سپس به بررسی ارتباط بین این عناصر و ساختارها بپردازیم.

اما نگاه ترکیبی: با نظری ترکیبی به این آیه نتیجه می گیریم حکمت عامی که این آیه دربر دارد، تقریر قاعده ی صلح است. و این که صلح، اصل و پایه ی ارتباط است برای آنان که به خداوند متعال ایمان دارند. اصلی که از دیگر اصول و فروع پیشی می گیرد. و نفی کننده ی ضدش و نقیض آن است. اصلی که احراز مقدماتش را می طلبد و فراهم ساختن هر آنچه در مسیر دست یابی به آن قرار دارد را موجب می شود. بنابراین ممکن نیست که ارتباطات بین مومنان به درگاه الهی را تصور کنیم و این اصل را در نظر نگیریم.

 و اما نگاه تفکیکی: می توان عناصر و ساختارهای زیر را از این آیه برداشت کرد.

1- این آیه رابطه ی بین ایمان و صلح را بیان می کند. زیرا خطابش را به سمت مومنان می برد ( یا ایها الذین آمنو) که باعث می شود به رابطه ی ایمان و صلح بیشتر توجه کنیم . و بیشتر آن را مورد دقت و تفکر قرار دهیم. آیه ی شریفه ، ایمان را عامل موثری در فرایند داخل شدن در صلح می داند. و بر این نکته تاکید می کند که ایمان باید دعوت کننده و حامی صلح و راه رسیدن به آن باشد. پس ایمان اصل و حقیقتی است که مومنان را به سمت صلح می کشاند؛ نه به سمت جنگ و درگیری. و نه به سمت هر آنچه که ضد صلح است . و این نکاتی است که رابطه ی بین ایمان و صلح بر آن تاکید می کند . بنابراین مومنان و کسانی که به دایره ی ایمانی وابسته اند، نزدیک ترین افراد به صلح و مفهوم « همه وارد صلح شوید » هستند.

2- خطاب آیه با صیغه ی جمع بیان شده است. و جمع را مورد خطاب قرار می دهد نه فرد را . یعنی خطابی است که به مفهوم جماعت تعلق و دو وجه دارد. وجهی که متعلق به « صلح » است. و وجهی که متعلق به « جمع » است.  
اما آن وجهی که متعلق به « صلح » است، در این نکته خلاصه می شود که صلح نمایانگر نیازی اجتماعی است. نیازی که متعلق به اجتماع است، نه به فرد.  و اما وجهی که متعلق به « جمع » است، در این مساله خلاصه می شود که این جمع و جماعت است که مسئول تحقق بخشیدن به صلح است. چه اثباتا و چه ثبوتا. اثباتا از منظر اصل و مبدا. و ثبوتا از منظر فعل و عمل.

3: خطاب آیه با فعل است، آن هم فعل امر. یعنی از طرفی امری است برای جماعت مومنان که وارد صلح شوند. و این یعنی تکلیفی اجتماعی است، که جامعه باید به نسبت به آن بصیرت و توجه داشته باشد. و از طرفی دیگر، باید صفت فعل مستمر را بگیرد. فعلی که منحصر به زمان و مکان خاصی نمی شود. بلکه فعلی مستمر است که مطلوب تمام زمان ها و مکان ها است. و همچمنان نیز مستمر و مطلوب می ماند. بدون توقف و بدون انتها و در سایه ی وجود « جمع انسانی ».

 

مترجم: م.س.اقدامی