آستان قدس «ظرفیت فرهنگی» عظیمی دارد

علیرضا کمیلی

طبعا مهمترین نکاتی که رهبر انقلاب درباره آستان قدس قصد بیان آنرا داشته اند را در نامه انتصاب تولیت جدید بیان کرده اند و رواست که توجه به این نکات مهم که تحقق آنها چند سال زمان نیاز دارد، با توجه بیش از گذشته همراه باشد و علاوه بر فهم مساله، برای تحقق عملی آن نیز برنامه ریزی شود. اهم نکات این پیام در زمینه فرهنگی عبارتند از: 

خدمت به «زائران آن بارگاه مقدس بویژه ضعفاء» و نیازمندان را از رئوس برنامه‌های خود قرار دهید

خدمت به «مجاوران و بویژه مستمندان» و مستضعفان وظیفه‌ی دیگری است که شایسته است به آن اهتمام ورزید

آستان قدس «ظرفیت فرهنگی» عظیمی است که می‌تواند در «فضای عمومی کشور و جهان اسلام» اثرگذاری کند؛ شایسته است «با کمک خبرگان فرهنگی»، بیشترین بهره از این ظرفیت کم‌نظیر در ترویج معارف قرآنی و مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام گرفته شود.

مجموعه‌ی فضاها و بناهای آستان قدس گنجینه‌ی منحصر به فردی از هنر «معماری اسلامی» و ظرائف و لطائف علمی و هنری پر مضمون ملت ایران است؛ نگهداری و نگهبانی از این موزه‌ی عظیم که در زمان تولیت فقید به نزدیک ده برابر گذشته ارتقاء یافته از جمله‌ی وظائف بزرگ و شایسته‌ی توجه است.

در ابعاد فرهنگی این نامه، نکاتی قابل تامل می نمایند:

وجود فضای پرخرج، فاخر و باصطلاح شیک باعث می شود که خود به خود توجه به محرومان کاهش یابد. گرچه بندهای 2 و 3 نامه رهبری ظاهرا ماهیت اقتصادی دارد ولی در حقیقت برآمده از آسیبهای حس شده از حاکمیت نوعی فرهنگ اقتصادی است. مدارس، بیمارستان، فضاهای ورزشی، مراکز اقامتی و بسیاری دیگر از مراکز وابسته به حرم رضوی همگی بنحوی طراحی شده اند که لاجرم مخاطبانی از جنس ثروتمندان دارند. شایسته است این رویه متناسب با بارگاه امامی که مردم، زیارت او را «حج فقرا» می دانند و صفت زیبای «معین الضعفا» منتسب به ایشان است، یک بازخوانی جدی در این فرهنگ – متاسفانه غالب!- صورت پذیرد.

حجت‌الاسلام و المسلمین رئیسی بخاطر تجربه گرانسنگ‌شان در قوه قضائیه به خوبی می دانند که هر جا «پول زیاد بدون نظارت» باشد زمینه فساد و ولخرجی و اسراف نیز هست لذا باید سعی شود در تخصیص منابع و خرجکردها تغییر رویه جدی داده بشود که با عنایت به غلبه فرهنگ مذکور کار آسانی نیست.

هم اینک، از میان حدود 350 میلیون شیعه و صدها میلیون اهل سنت عاشق اهل بیت علیهم السلام، خصوصا در منطقه ایران فرهنگی که امام رضا علیه السلام نقشی محوری و الهام بخش در آن جغرافیا دارند، فقط چیزی حدود 5 میلیون زائر غیرایرانی که اکثرا شیعه می باشند به مشهد سفر می کنند که خود نشانگر ظرفیتی عظیم و البته مغفول واقع شده می باشد. تحقق هدف فوق نیازمند برنامه ریزی دقیق در حوزه بین الملل و شناخت مناسب از مخاطب است که بنظر می رسد تا کنون همتی متناسب با این ظرفیت عظیم در حرم رضوی موجود نبوده است.

توجه به ظرفیت های مردمی و نخبگانی کشور و خصوصا مشهد و عدم انحصار در ساز و کار ارتباطات شخصی و توصیه های موردی، لازمه تحقق کاری است که قطعا توانی بزرگ و همتی مضاعف را طلب می کند. ورود به عرصه ساماندهی مخاطب گسترده بین الملل نیازمند بهره گیری از همه توان داخلی و سیاستهایی دقیق و برآمده از متن نگرش تمدنی و تقریبی انقلاب اسلامی می باشد! تاکید رهبر انقلاب بر «جهان اسلام» و نه صرفا تشیع نیز برآمده از همین مبانی دقیق دینی است که در هاضمه فهم نگرش های افراطی و غیرتقریبی نمی گنجد! کما اینکه در نگرشهای غربزده نیز بدلیل بی توجهی به جهان اسلام مورد غفلت واقع شده است!

رقابت سه نگرش «متحجرانه»، «مدرن» و «انقلابی» خود را نه فقط در عرصه نوع تعامل با جهان اسلام و بلکه در عرصه ظرفیتهای حرم رضوی برای شهر مشهد، که مهمترین آنها تعداد گسترده زوار می باشد نیز نشان می دهد و اینک متاسفانه بخاطر کوتاهی جریانات انقلابی، منافع جریان مدرن، حاشیه حرم رضوی را به چهره ای کاملا اقتصادی بدل نموده و مشهد را صرفا به عنوان فرصت درآمدزایی تلقی کرده است!

در این نگاه تفاوت ماهوی میان توریزم و زائر وجود ندارد و از همین رو می توان شهرهای پرتوریست جهان را الگویی برای توسعه شهری مشهد قلمداد کرد. این نگاه حتی در معماری و مبلمان شهری توجهی به ظاهر اسلامی ندارد و خودآگاه یا ناخودآگاه راه توسعه مدرن شهر را پیموده است.

تولیت حرم مطهر نمی تواند برنامه ریزی خود را صرفا منحصر در درون حرم بنماید و شایسته است تا با همکاری فرابخشی نهادهای مختلف، رویکردهای شهری و خصوصا منطقه ثامن را نیز مورد مطالعه و بازخوانی قرار دهد تا هم از آفات این نگرش ها بکاهد و هم آثار معنوی حرم رضوی را بر زوار افزایش دهد.