پیرغلام سنّی اهل بیت «ع»:

محبت، حرف اول و آخر ماست

موسی جرجانی، نویسنده و پیرغلام اهل سنتِ اهل بیت (علیه السلام) می گوید: از قدیم هم شیعیان زیارت امام رضا می رفتند و هم ترکمن های سنی. اصلاً کسی بین ما به عمر خود در اینجا ندیده است که بین ما به خاطر شیعه و سنی بودن درگیری به وجود بیاید.

 به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، موسی جرجانی را یکی از نویسندگان و پیرغلامان اهل سنت در بین مردم ترکمن می شناسند. او سال ها نیز در رادیو و تلویزیون فعالیت کرده و حتی در طول20 سال گذشته تعداد 12 نمایش، برگرفته از آداب، رسوم و باور های دینی و اعتقادات ترکمن ها را نوشته و کارگردانی کرده است. 

جرجانی در جشنواره کتاب دفاع مقدس سال 1386 با نوشتن کتاب «نغمه های عاشقان»، که بیانگر حضور ترکمن ها در دفاع مقدس بود، جایزه اول و لوح تقدیر و تندیس جشنواره را از دستان رئیس جمهور دریافت کرد. همچنین از موسی جرجانی با عنوان پژوهشگر برتر اهل سنت در یازدهمین اجلاس بین المللی پیرغلامان حسینی تقدیر به عمل آمد. 

حالا جرجانی چند سالی است که پس از بازنشستگی در حال تالیف کتاب های مختلفی از جمله جایگاه اهل بیت(ع) در نزد اهل سنت ترکمن است. تالیفاتی که از طرف مسئولان همواره پنهان مانده و به آن توجهی نداشته اند. 

به گفت و گو با وی نشستیم تا نظرات او را در مورد جایگاه اهل بیت(ع) در ادبیات مکتوب و فرهنگ شفاهی مردم ترکمن را جویا شودیم. 

آقای جرجانی، تعداد محدودی از کسانی که در بین اهل سنت حضور دارند از جایگاه واقعی اهل بیت «ع» نزد اهل سنت ترکمن آگاهی ندارند. قدری از این جایگاه برای ما بگویید. 

مردم استان شامل دو قوم ترکمن و فارس محلی هستند. البته اگر به صورت جزئی تر نگاه کنیم 7 قوم در استان گلستان زندگی می کنند که مهم ترین آنها قوم ترکمن است که نیمی از جمعیت استان را تشکیل می دهد. اقوام دیگری هم در رامیان و مینو دشت و سایر مناطق استان زندگی می کنند. ترکمن و ترکمن صحرا قسمت شمالی استان را شامل می شود و مهم ترین شهر آن هم گنبد کاووس است. 

ترکمن ها با آداب و رسوم خاص خودشان ارادت خاصی به امام رضا (ع) دارند. ترکمن ها اهل سنت و حنفی مذهبند و از قدیم الایام اعتقادات خاصی به اهل بیت و امامان داشته و دارند. آنها حضرت علی را به عنوان یک امام بزرگ تلقی می کنند که در قوم ترکمن با عشق و ارادت خاصی همراه است. از دیدگاه اهل سنت ترکمن امام علی به عنوان خلیفه چهارم اسلام و داماد مکرم رسول الله (ص) است که از طفولیت همواره کنار پیامبر بوده و همواره برای گسترش دین مبین اسلام کوشش کرده و با دشمنان اسلام جنگیده اند. 

ارادت به اهل بیت هم در فرهنگ عامیانه و هم فرهنگ مکتوب مردم ترکمن وجود دارد 

این ارادت و این اخلاص نسبت به اهل بیت هم در فرهنگ عامیانه و شفاهی و هم در فرهنگ مکتوب مردم ترکمن وجود دارد. مهم ترین شاخصه ی فرهنگ مکتوب مربوط به شاعران است. ما شاعری داریم به نام مختومقلی فراغی که در اردیبهشت ماه امسال دویست و هشتادمین سال تولد ایشان برگزار شد. پدر ایشان هم از عرفای بزرگ ترکمن بوده اند. این شاعر بسیار در دل مردم جای دارد و هرآنچه را که گفته، مردم دوست دارند. 

مختومقلی شاعری حکیم است که معارف قرآن و احادیث رسول الله (ص) و آموزه های عرفانی و ... را به صورت شعر درآورده و به ترکمن های چادر نشین زمان خود ارائه کرده است. از جمله مفاهیم و محتوای شعرهای مختومقلی اعتقاد ایشان به اهل بیت علیهم السلام است که در جای جای آثار وی اشعاری درباره اهل بیت سروده شده است. او اشعاری درباره امام حسن و امام حسین دارد و از شهیدان کربلا یاد کرده و آنها را افضل ترین شهدا می داند. 

یکی از اشعار زیبای ایشان این است: 

- مختومقلی سندان قورقار یوره گیم 

- حق یانیند مقبول بولسین دیله گیم 

- حسن حسین عرشی کرسی گره گیم 

- کربلا ده شهید اتدینگ سن دنیا 

ترجمه: 

ای مختومقلی، دلم از تو می ترسد 

- بلکه در نزد حق حاجتم مستجاب گردد 

- حسن و حسین، عرش عالم را طلب می کنم 

- ای دنیا، توآنان را در کربلا شهید کردی 

همچنین شعر دیگری در ارتباط با کربلا دارند: 

مگر یوسف دوشدی چایا 

جمالینگ دیب باقام آیا 

عراق زمین، کربلا یا 

باقام یوسف دیه دیه 

ترجمه: 

- مگر نه یوسف افتاده در چاه 

- من جمال تو را در ماه می جویم 

- سر زمین عراق به کربلا 

- نگاه می کنم یوسف گویان 

یکی از شعرهای بسیار معروف ایشان در وصف سجایای دوازده امام است. شعری است به نام ما را ببخش، که در این شعر شاعر از دوازده امام التماس دعا دارند. وی در این شعر یک یک امامان را نام می برد و توصیف می کند که این سخن وی نشانگر میزان اعتقاد و ارادت ایشان به امامان است. 

وی چنین می سراید: 

دو بیت اول این شعر بلند مربوط به امام علی (ع) این است: 

او داماد رسول الله است، شیر خداست 

به حق امام علی ما را ببخش. 

او چشم و چراغ و نور دیدگان من است 

به حق امام حسین مرا ببخش 

دنیای دروغین به چه کسی وفا کرده 

او در آخرت صفا خواهد دید 

شمر و یزید بر او جفا کردند 

به حق امام حسین ما را ببخش 

بعد یکی یکی به ترتیب سجایای امامان را وصف می کند به امام رضا می رسد: 

در میان هم سن و سالان فردی بی کمالم 

عاشقم، مجنونم، شکسته حالم 

در سینه خراسان زوار عالم گشته 

به حق امام رضا ما آر ببخش 

بعد از ذکر نام دیگر امامان، در پایان این شعر خود را خطاب قرار داده و می گوید: 

مختوم قلی گوید من خاک پایم 

در راه امامان جان می سپارم 

بنده ناقابلم، به درگاه آمده ام 

به حق عباس علی ما را ببخش 

این اشعار و امثال آن طرز تفکر و فرهنگ مکتوب گذشتگان ما را می رساند که تا چه اندازه به امامان ارادت داشته اند. 

جناب جرجانی، در فرهنگ شفاهی هم این رفتارها ادامه دارد؟ اگر مثالی وجود دارد بگویید. 

در فرهنگ شفاهی نیز ترکمن ها، ارادت خاصی به دوازده امام و بخصوص امام رضا (ع) دارند. در فرهنگ شفاهی و عامه مردم به امام رضا (ع) «قزل امام» می گویند. مثلاً کسی که مشهد رفته است می گوید زیارت قزل امام رفته ام. وجه تسمیه این نام به خاطر بارگاه و گنبد طلایی امام رضا ست که تا پیش از امام رضا مردم این گنبد و بارگاه را جایی ندیده بودند برای همین به این نام بین مردم متجلی شده است. به طور کلی قزل امام یعنی امامی که بارگاهش طلایی (سرخ) است. 

در دوران کودکی ما رفتن به زیارت امام رضا (ع) با آداب و رسوم خاصی صورت می گرفت. موقع رفتن و موقع برگشتن شور و شوق خاصی بود. موقعی که کسی از زیارت امام رضا (ع) برمی گشت دیگران برای دست بوس او می رفتند او نیز مقداری خوراکی (نخود و کشمش) برای تبرک می آورد. صدقه می دادند و دعا می کردند و کل اهالی روستا به دیدن کسی که به مشهد رفته بود می رفتند. عده ای هم بیماران خود را به منظور شفا به مشهد می بردند تا آنجا از امام رضا (ع) التماس دعا داشته باشند. 

در فرهنگ نامگذاری مردم ترکمن اهل سنت هم اسم رضا بین مردم ترکمن و ترکیبات اسامی دیگر با رضا (علی رضا، امیر رضا و ...) فراوان یافت می شود. 

 با توجه به پژوهش های شما و کتاب ها و مقالات گسترده شما این برداشت وجود دارد که میراث مکتوب نیز این جریان ادامه دارد. 

در این مورد باید بگویم که حدود 8 کتاب ترکمنی وجود دارد که در آن به نوعی در مورد امامان، مخصوصاً حضرت علی سخن به میان آمده است. مثل کتاب دیوان اشعار مختومقلی، کسیک باش، روزگار، یوسف و احمد، شاه صنم و غریب، زهره و طاهر، محمد ابوبحنیفه و امام حسین 

از جمله مهم ترین این کتاب ها که من از کودکی نیز به خاطر دارم، "کتاب امام حسین" هم به نظم و هم به نثراست. این کتاب واقعه کربلا را شرح داده است. پدرم سحرهای ماه رمضان از روی این کتاب با حالت حزن و اندوه برای من و خواهرم می خواند و گریه می کرد. ما در عالم کودکی نمی فهمیدیم قضیه چیست. بعد از این مرثیه سرایی پدرم به مسجد می رفت و اذان می داد. همه این ماجراها در ذهن من بود تا اینکه بعدها فهمیدم ماجرا از چه قرار بوده و علت این حزن و اندوه پدر چیست. این کتاب مخصوص امام حسین (ع) بود. اما در رابطه با امامان دیگر قدیمی ترین کتاب همین کتاب مختوم قلی است که مربوط به حدود 200 سال پیش است. 

 آیا فرهنگ عامه مردم در رابطه با زیارت امام رضا (ع) در بین اهل سنت ترکمن به خاطر تعامل با شیعیان حاصل شد یا اینکه جزو اعتقادات اهل سنت است؟ 

خیر. اصلاً ما در گذشته نمی دانستیم شیعه و سنی یعنی چه!!! مردم همیشه در کنار یکدیگر با محبت بدون چند دستگی زندگی می کردند. این فرهنگ ارادت به اهل بیت فرهنگ بومی و عامی مردم از گذشتگان دور بوده. ما از بچگی و تا مدتی از دوران بزرگسالی هم نمی دانستیم شیعه و سنی چیست! اجداد و بزرگان ما همیشه از ترکمن صحرا می آمدند گرگان و در بین شیعیان رفت و آمد داشتند اصلاً حرفی، حدیثی، درگیری و مساله ای به نام شیعه و سنی در میان نبود. 

هنوز هم در ترکمن صحرا چنین مساله ای وجود ندارد منتهی برخی می خواهند از این آشفتگی ها به نفع خودشان استفاده کنند. اصلاً کسی بین ما به عمر خود در اینجا ندیده است که بین ما به خاطر شیعه و سنی بودن درگیری به وجود بیاید. و نبودن مرز بین شیعه و سنی در اینجا به حدی بوده که حتی اسامی مختص این گروه و آن گروه هم نداشتیم. اسامی که بین شیعیان رایج بوده بین ترکمن ها هم بوده و بالعکس. 

ترکمن ها نام فرزندان دوقلو را حسن و حسین می گذارند 

از قدیم هم شیعیان زیارت امام رضا می رفتند و هم ترکمن های سنی. پدر من زمانی که من بچه بودم هر سال از گرگان اتوبوس می آورد و تمام اهل مسجد را به زیارتگاه های مختلف می برد. زیارت گروهی که پدرم هر سال ترتیب می داد شامل سه زیارت بود، زیارت بارگاه امام رضا، زیارت بایزید بسطامی وهمچنین زیارتگاهی به نام خالد نبی (خالد بن سنان) که در استان گلستان است. 

من هنگام مسافرت به جمهوری های آسیای مرکزی مثل ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان هم مشاهده کردم که مردم آن جمهوری ها نیز ارادت خاصی به علی و اهل بیت دارند. اهالی شهرهای مرو و بایرامعلی در شرق ترکمنستان، از بازماندگان ایران قدیم هستند و بزرگان آنان زبان فارسی را خوب می دانستند و به امامان، از جمله امام رضا (ع) ارادت داشتند و به زیارت امام رضا می رفتند، صدقه می دادند، و نام رضا بر فرزندان خود داشتند. حاج علی آرخی روحانی بزرگ ترکمن، نام فرزندانش حسن، حسین و فاطمه است. در بین ترکمن ها فرزندان دوقلو را حسن و حسین می گذارند و نمونه های آنرا داریم. 

 شما آثار زیادی در همین عرصه هایی که از آن صحبت کردید دارید، برنامه ای برای چاپ آثار دیگری ندارید؟ 

بنده حدود 40 تا کتاب در مسائل تاریخی، فرهنگی و دینی چاپ کرده ام. که این کتاب های دینی، بیشتر مربوط به بزرگان دینی قوم ترکمن مربوط می شود. استاد عبدالرحمن آخوند تنگلی طانا، مسئول حوزه علمیه اهل سنت «عرفان آباد» و یکی از شخصیت های معروف و از نویسندگان و محققان بزرگ ترکمن است که بیش از 60 کتاب در خصوص مسائل دینی، احکام، تاریخ و فرهنگ ترکمن نوشته، در سخنرانی های پیش از خطبه نماز جمعه در مسجد این حوزه دینی، سخنان مبسوطی درباره حضرت محمد (ص)، 4 خلیفه اسلام و 12 امام و همچنین حضرت فاطمه، سخن گفته که سی دی های آن بین مردم توزیع شده و موجود است که یکی از سی دی های آن مربوط به امام رضا (ع) می باشد. وی در این سخنرانی با استفاده از منابع اهل سنت و قرآن و حدیث رسول الله، مطالب بسیار ارزنده ای را راجع به امام رضا (ع) بیان فرموده است که در نوع خود کم نظیر است. 

به نظر من اگر این سخنرانی ها به صورت کتابی جمع آوری و چاپ شود، بدون شک اطلاعات بسیار ارزنده ای به منابع تاریخی اسلام و به خصوص تاریخ شیعه افزوده خواهد شد و به دشمنان اسلام نشان خواهد داد که در جامعه ایران اسلامی، به رغم تلاش های مزبوحانه آنان وحدت عملی بین شیعه و سنی برقرار است که در خطبه های نماز جمعه اهل سنت ترکمن، در باره امامان، سخنرانی می شود و این کتاب به عنوان یک کتاب خوب از اهل سنت درباره امامان خواهد بود و مرجعی برای کل دنیا که از زبان یک روحانی اهل سنت نقل شده با استناد به احادیث و آیات قرآن است. 

برای همه چیز پول هست، به جز برای کتاب و کمک به نویسندگان بدبختی مثل من است 

سخنرانی های مربوط به 12 امام و حتی امام رضا، خودش یک کتاب است. منتهی تاکنون کسی، ناشری، اسپانسری و یا خیری، برای چاپ این اثر پیش قدم نشده است تا چاپ و متنتشر شود، و همچنین کتابی هایی دارم مثل: علی شاه مردان، سیره نبوی در اشعار مختومقلی، کتاب امام حسین (ترجمه فارسی) و غیره که سال هاست در انتظار چاپ و قبول کمک و مساعدت از طرف خیری هستم که متاسفانه تاکنون چاپ نشده است. 

من تاکنون 40 کتاب در ارتباط با تاریخ، فرهنگ، هنر و مسائل دینی ترکمن کتاب چاپ کردم، بدون اینکه از بخش خصوصی و یا دولتی کمک بگیرم، در واقع علیرغم تلاش ها کسی کمکم نکرده و من مجبور شدم با گرفتن وام بانکی و قرض از دوستان، کتاب هایم را چاپ کنم که در این شرایط جای تأسف دارد، از اداره کل ارشاد گنبد و مسئولان فرهنگی انتظار زیادی دارم که متاسفانه همیشه می گویند پول نداریم! در حالی که برای همه چیز پول هست، به جزء برای کتاب و کمک به نویسندگان بدبختی مثل من است. 

در هر صورت خدا را شکر می کنم که در این فرصت و زمان قلم را به امانت به دست من حقیر داده تا بنویسم و من علیرغم بازنشستگی، بدون خستگی و با عشق تمام، از صبح تا پاسی از شب می نویسم و این شغل را برای خود دینی می دانم که باید انجامش بدهم و خداوند کمکم خواهد کرد. در هر صورت برای نوشتن کتاب 12 امام به خصوص امام رضا، از دیدگاه اهل سنت ترکمن که به استاد معتبری متکی است، اگر علاقمندی به صورت خصوصی و یا دولتی پیدا شود، به رغم مشغله کاری زیاد، باز هم در خدمت خواهم بود