لزوم حرکت به سمت
«توحید مساجد»
آن چه امروز به عنوان مهم ترین وظیفه در این زمینه رخ می نماید، نه تخریب مساجد،بلکه در پله ی اول به رسمیت شناختن این پایگاه های اجتماعی توسط دو طرف و در گام نهایی حرکت به سمت «توحید مساجد» و باز آفرینی نهاد «مسجد اسلامی» ست.
علی بهادرزایی،
طلبه حوزه علمیه قم
اسلام، که نهادش را برتسلیم در مقابل خدا و صلح و صفا در میان مؤمنان بنا نهاده، مسجد را از مهم ترین پایگاه ها در اندیشه اجتماعی خود می داند، کلام امیر مؤمنان از رساترین گواهان بر این معناست: « لْجَلْسَةُ فِی الْمَسْجِدِ خَیْرٌ لِی مِنَ الْجَلْسَةِ فِی الْجَنَّةِ ، فَإِنَّ الْجَنَّةَ فِیهَا رِضَا نَفْسِی وَ الْجَامِعَ فِیهِ رِضَا رَبِّی. »(۱)کارکردهای مختلفی هم برای آن تصویر می کند: از اقامه نماز با جماعت تا بسط عدالت و محلی برای سخاوت . (۲)
از کارکردهای مهمی که ائمه علیهم السلام برای این نهاد تقدس یافته تعریف کرده اند و شیعیان خود را به آن تشویق کرده اند، « حضور در مساجد سایر مسلمین و فعالیت های اجتماعی شان از جمله نماز » است . امام صادق علیه السلام– حین شمردن اعمالی که موجب زینت بخشی شیعیان به امامانشان می شود – چنین ملزومات تقیه مداراتی را بیان می کنند:«إِیَّاکُمْ أَنْ تَعْمَلُوا عَمَلًا یُعَیِّرُونَّا بِهِ فَإِنَّ وَلَدَ السَّوْءِ یُعَیَّرُ وَالِدُهُ بِعَمَلِهِ کُونُوا لِمَنِ انْقَطَعْتُمْ إِلَیْهِ زَیْناً وَ لَا تَکُونُوا عَلَیْهِ شَیْناً صَلُّوا فِی عَشَائِرِهِمْ وَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ اشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ .... »(۳) ثواب عظیمی را نیز برای این عمل بیان می دارند : « من صَلَّى مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ کَانَ کَمَنْ صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم. » (۴) اهتمام به این امر تا قرون میانی چنان بوده که فقیه بزرگی مانند شهید اول (رحمت الله علیه) فتوا می دهند: « یستحبّ حضور جماعة العامّة کالخاصّة بل أفضل ، فقد روی : « من صلّى معهم فی الصفّ الأوّل کان کمن صلّى خلف رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله » ، فیه و یتأکّد مع المجاورة»(۵)اما متاسفانه براثرگسترش شکاف ها وافروخته تر شدن شعله اختلاف ها،نه تنها مسجد اسلامی، که شیعه وسنی با هم درآن نماز می خوانند و تعامل میکنند، دچار انشقاق شد و مسجدهای جداگانه شیعیان و اهل سنت جای آن را گرفت؛ بلکه رفت وآمد و بازدیدهای حداقلی هم رو به فراموشی رفت و طرفین مسجد ها را نه به عنوان تجلی گاه اخوت اسلامی، بلکه گاه به عنوان مجتمعی با کارکرد خصمانه پنداشتند. این رویکرد ما حصل عوامل مختلفی بود که می توان یکی از مهم ترین آن ها را حساسیت برانگیزی بعض مناسک هر کدام از طرفین دانست. آن چه امروز به عنوان مهم ترین وظیفه دراین زمینه رخ می نماید، نه تخریب مساجد، بلکه در پله ی اول به رسمیت شناختن این پایگاه های اجتماعی توسط دو طرف و درگام نهایی حرکت به سمت « توحید مساجد » و باز آفرینی نهاد «مسجد اسلامی» ست . در این نگرش بعد از چشم پوشی از اختلافات کوچک ( مانند تفاوت های کم در اوقات شرعی ) و اتخاذ رویه واحد در مورد آن ها(مثلا به وسیله انتظار چند دقیقه ای پیروان یکی از مذاهب)، نه عوامل مهم و البته حساسیت زا در معارف طرفین حذف می شوند، و نه اینکه مایه ی اختلاف و انشقاق می گردند، بلکه نهادهای مقدسی دیگر مانند تکایا به ایفای نقش مکمل می پردازند و بار انتقال و تبلیغ آن را به دوش می کشند. طبیعی ست رسیدن به چنین افقی در زمان بندی کوتاه و یا حتی میان مدت ممکن نیست و هدف نزدیک همان گشایش درب تعاملات ایمانی ست، اما «توحید مساجد» آرمانی ست که با گذر از واقعیات و تغییر آن ها، ممکن است و دراین راه نصیب فقط از آن کسانی ست که در ادبیات قرآنی، مؤمن به خدای و قیامت نامیده شده اند : « إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ. » (۶)
پانوشت:
۱. « نشستن در مسجد جامع براى من بهتر است از نشستن در بهشت، چون اگر در بهشت بنشینم خودم راضى شدهام، ولى اگر در مسجد بنشینم پروردگارم راضى شده است . » ارشاد القلوب ، ج ۲ ، ص ۲۱۸
۲. اشاره به بخشیدن انگشتر به فقر حین نماز در مسجد توسط حضرت علی علیه السلام
۳.«ابوعبد اللَّه صادق (علیه السلام):مبادا مرتکب کارى شوید که ما رادر اثر کار شما سرزنش نمایند ، چونان که فرزند بدکاره مایه ننگ پدر مىشود. شما که از همگان بریدهاید و به ما پیوستهاید ، زیور ما باشید نه مایه ننگ:درمساجدآنان نماز بخوانید.به عیادت بیمارانشان بروید.درتشییع جنازه آنان حاضر شوید.آنان درکارهاى نیک بر شما سبقت نگیرند، زیرا که شما به کارهاى نیک سزاوارترید. بخدا سوگند که طاعتى بالاتر از استتار نیست. من گفتم: استتار یعنى چه؟ ابو عبد اللَّه ( علیه السلام )گفت : یعنى تقیه. »
اصول کافی ، چاپ انتشارات اسلامی ، ج ۲ ، ص ۲۱۹
۴. اصول کافی ، چاپ انتشارات اسلامی ، ج ۳ ، ص ۳۸۰
۵. « حضور در نماز جماعت عامه ( اهل سنت ) به مانند نماز جماعت شیعیان مستحب است ، بلکه حضور در جماعت عامه فضیلت بیشتری داردزیرا روایت شده« هر کس در صف اول با عامه نماز گذارد،مانند آن است که پشت سر رسول الله نماز گذارده ( و به آن حضرت اقتدا کرده ) » و این فضیلت در صورت مجاورت و همسایگی شیعیان با مساجد اهل سنت ، بیشتر است . »
شهید اول محمد بن مکى عاملی ، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، دوم، ۱۴۱۷ ه ق ، ج ۱ ، ص ۲۲۴
۶. سوره مبارکه توبه ، آیه ۱۸
