در زمان ریاست مجلس اعلای شیعیان
امام موسی صدر به مفتی اهل سنت چه نوشت؟
متن نامه امام موسی صدر به مفتی اهل سنت جمهوری لبنان، پس از انتخاب ایشان به ریاست مجلس اعلای شیعیان، به نقل از روزنامه لبنانی المحرر مورخ ۱۹۱۰۱۹۶۹. بسم الله الرحمن الرحیم برادر بزرگوار جناب آقای شیخ حسن خالد، مفتی بزرگ جمهوری لبنان ،
متن نامه امام موسی صدر به مفتی اهل سنت جمهوری لبنان، پس از انتخاب ایشان به ریاست مجلس اعلای شیعیان، به نقل از روزنامه لبنانی المحرر مورخ ۱۹/۱۰/۱۹۶۹.
بسم الله الرحمن الرحیم
برادر بزرگوار جناب آقای شیخ حسن خالد، مفتی بزرگ جمهوری لبنان ، السلام علیکم و رحمه الله و برکاته.
در این ایام دشواری که امت اسلامی را نگرانی و اضطراب فراگرفته و در برابر خطرهایی که حال و آینده سراسر این منطقه را دستخوش توفان کرده، بیش از پیش نیاز مبرم مسلمانان به وحدت و یکپارچه کردن صفوف متفرق و هماهنگی و انسجام تلاش های مختلف آنان نمایان می شود. این امر از آن رو ضروری است که مسلمانان باید در حرکت به سوی آینده و ترسیم سرنوشت تاریخی و ادای مسئولیت هایشان مسیر خود را بشناسند و به خویشتن اعتماد کنند.
اتحاد کلمه و وحدت نیرو ها و افزایش توان فقط برای این نیست که این موارد بزرگ ترین هدف های دینی اند، یا آنکه وصیت پیامبر عظیم الشأن ماست، بلکه این مسائل با تمامیت زندگی ما و کرامت ما و وجود نسل های ما مرتبط است و خودْ مسئله ای حیاتی است. این اتحاد کلمه نباید فقط به صورت یک شعار یا جمله زیبا جلوه گر شود، بلکه باید در تار و پود اندیشه و احساس ما، در فکر ما، در تپش قلب ما و در راه و روش ما خودنمایی کند. این وحدت رکن اساسی برای آینده است.
این اتحاد جز با بذل عنایت فکری و، در پی آن، با اهتمامی که از سر اعتقادی قلبی باشد و کوشش برای تحکیم آن به دست نمی آید. اگر چنین شود، وحدت حقیقی بنیان گذاشته می شود و استوار می گردد و نمونه و الگویی پدید می آید که می توان بدان اقتدا کرد.
حضرت والا، اکنون ما تجربه اندک خود را خالصانه در برابر شما می نهیم. پیش از این هم، در نخستین دیداری که چهار ماه پیش در دارالافتاء الإسلامیه داشتیم، به شما عرض کردم که وحدت کلمه و اندیشه و احساس مسلمانان و به عبارتی دقیق تر، گسترش و تعمیق وحدت مسلمانان و استوار کردن آن بر اصول فکری و عاطفی محکم از دو طریق تحقق می یابد:
وحدت فقهی
مبانی و بنیان های اسلام در اساس یکی است و امت واحده نیز در عقیده و کتاب و مبدأ و معاد با هم مشترک اند. بنابراین، چنین اشتراک گسترده ای اقتضا می کند که این امت در جزئیات نیز وحدت داشته باشند. وحدت در جزئیات مختلف یا نزدیک کردن آن ها به هم، آرزوی بزرگی است که دانشمندان گذشته مان ـ قدس الله اسرارهم ـ از آن غافل نبودند. شیخ ابوجعفر، محمدبن حسن طوسی، هزار سال پیش کتابی به نام الخلاف در فقه تطبیقی تأ لیف می کند و نیز علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، به پیروی از شیخ همین مسیر را با تأ لیف التذکره ادامه می دهد. در واقع، فقه تطبیقی همان هسته صالح برای رویانیدن وحدت فقهی و تکمیل وحدت شریعت است.
در دوره ما از حدود سی سال پیش گروهی از نخبگان دانشمند و مجاهدان بزرگ از سلک علمای اسلام دست به تأ سیس «دارالتقریب بین المذاهب الإسلامیه» در شهر قاهره زدند که از جمله آنان علمای گران قدری همچون استاد بزرگ مرحوم شیخ عبدالحمید سلیم و استاد مرحوم شیخ محمود شلتوت و مرحوم شیخ محمد محمد المدنی، رئیس دانشکده شریعت الأزهر، را می توان نام برد؛ و نیز از دیگر دانشمندان بزرگ در لبنان و ایران و عراق باید از آیت الله سیدعبدالحسین شرف الدین و مرجع بزرگ شیعیان جهان ، مرحوم آیت الله العظمی سیدحسین بروجردی، و استاد علامه شیخ محمدتقی قمی، دبیر دائم دارالتقریب، نام برد. این دارالتقریب، افزون بر خدمات گسترده اش، طرحی را آغاز کرده که قدم های اولیه آن را مرحوم پدرم سیدصدرالدین صدر با تألیف کتاب خود موسوم به لواء الحمد برداشته است. این کتاب تلاشی بود برای جمع آوری تمام روایاتی که مسلمانان فرقه های گوناگون از پیامبرص در زمینه های عقیدتی و دینی و احکام نقل کرده بودند، تا پس از قرآن کریم مرجع مسلمانان باشد. به عبارتی دقیق تر، این کتاب تلاشی بود برای وحدت سنت مطهر نبوی.
در این مدت هم برخی از بزرگان پژوهش ها و کتاب هایی درباره فقه مذاهب اسلامی تألیف و منتشر کرده اند. سپس دوره تأ لیف دایره المعارف های فقهی فرارسید؛ دانشگاه دمشق تألیف الموسوعه الفقهیه و دانشگاه الأزهر موسوعه عبدالناصر للفقه الاسلامی را آغاز کرد. هم اکنون نیز در دانشگاه کویت تلاش های گسترده ای برای تکمیل الموسوعه الفقهیه انجام می گیرد.
استاد بزرگ جناب آقای سیدمحمدتقی حکیم، رئیس دانشکده فقه در نجف اشرف، نیز کتاب ارزشمندی درباره مبادی عمومی فقه تطبیقی تأ لیف کرده است. ثمرات این تلاش های سازنده، که در فتاوای فقهای مسلمان می توان دید، مؤ ید آن است که ما با عنایت خداوند به مرحله و نقطه نزدیکی از اتحاد فقهی رسیده ایم.
راه های همکاری
این گونه تلاش ها در موقعیت های استثنایی مثل موقعیت ما در لبنان سازگاری بیشتری دارند و سریع تر به نتیجه می رسد. این کار با بسیج امکانات مشترک برای تحقق اهداف متنوع و مشترک شکل می گیرد که در حد خود دستاوردی است وحدت بخش. این تلاش مشترک به پیوند و همبستگی کارگزارانِ می دانِ واحد مانند هم رزمان می انجامد؛ پیوندی صمیمی و صادقانه و، درنتیجه، اعتماد و آرامش افراد جامعه اسلامی را به ارمغان می آورد، چرا که وحدت عقیده و احساس در آنان متجلی شده است.
من برای مثال، نه از روی حصر، برخی از این اهداف را یادآوری می کنم:
الف. اهداف شرعی محض، همچون یکی کردن اعیاد و شعایر دینی و محتوای برخی از عبادات مانند اذان و نماز جماعت و غیره. در صورت امکان با اعتماد بر طرق علمی جدید به منظور رؤ یت هلال در زاویه رؤ یت، شاید بتوان به نتیجه ای رسید که روز عید را تعیین کرد، تا بدین وسیله مسلمانان جهان بتوانند در یک روز این عید را برگزار کنند و از دشواری هایی که از این راه برای آنان پیش می آید کاسته شود؛ دشواری های متعددی که ما به علت تأخیر در اثبات عید با آن ها روبه رو می شویم. همچنین، می توان درباره جملاتی برای اذان که در نزد همه مورد پذیرش است، بررسی و تحقیق به عمل آورد.
ب. اهداف اجتماعی، با تلاش مشترک می توان به مبارزه با بی سوادی و آوارگی پرداخت. سرپرستی ایتام و ارتقای سطح زندگی زحمت کشان می تواند از دیگر اهداف مشترک ما باشد، و ایجاد مؤ سساتی برای این اهدافِ والا و تقویت مؤسسات موجود از طریق حمایت و کمک کاری ساده و ممکن است.
ج. اهداف ملی، آیا در مشابه و یکی بودن احساسات ملی ما شک و شبهه ای وجود دارد؟ وجوب مشارکت فعالانه برای آزادسازی فلسطین، وجوب حمایت از لبنان در برابر مطامع دشمن جنایتکار، وجوب حمایت از مقاومت مقدس فلسطین، ضرورت آمادگی و همکاری کامل با دولت های عربی برادر برای رویارویی با تجاوز احتمالی دشمن در هر لحظه و موضوع تقویت جنوب لبنان به صورت خاص، و اینکه سراسر لبنان به طور کلی باید همانند دژی باشد تا شاخ های اسرائیل در آن بشکند و مطامع استعمار در آن نابود گردد؛ همه این ها اهداف ماست و در آن کوچک ترین اختلافی نیست. اما تمام این موارد به بررسی های دقیق به منظور اجرای آن ها، تعیین مسئولیت ها در قبال آن ها، هماهنگ کردن تلاش تمام مردم این مرز و بوم با مسئولان و دولت های عربی و بسیج امکانات مسلمانان جهان و صاحبان وجدان های بیدار و خیراندیشان، در هر نقطه ای، نیاز مبرم دارد. برای آنکه بتوانیم در این تکالیف مشارکتی حقیقی داشته باشیم، یعنی آنچه در وسع ماست در طَبَق اخلاص بگذاریم، باید این گونه امور و برنامه ها و چارچوب های متناسب آن را به صورت مشترک بررسی کنیم، تا هماهنگی و اجرای طرح ها و فعالیت ها تسهیل گردد.
این ها نمونه هایی بود که به امید بررسی همه جانبه به عـرض رساندم و خصوصاً امیدوارم کمیته ای مشترک بدین منظور با حضور کار شناسان مرتبط تشکیل شود و فوراً کار خود را آغاز کند.
حضرت والا، پیش از به پایان بردن این نامه، نظر جناب عالی را به ماه مبارک رمضان، که حلول آن نزدیک است، جلب می کنم. چنان که خود می دانید این ماه برای ایجاد فضای روحانی و حماسی فرصت استثنایی محسوب می شود، زیرا مسلمان در این ماه با خاطرات جاویدش زندگی می کند. این مواضع بر زندگی مسلمان منعکس می شود و او را به حرکت وامی دارد. از این رو، امیدوارم شما سریعاً دستور فرمایید مسئولان دارالإفتاء الإسلامی همکاری خود را با اعضای کمیته انتشارات و تبلیغات مجلس اعلای شیعیان آغاز کنند و با حضور و کمک دیگر مؤ منانِ متخصصِ حاضر در بخش تبلیغات رسمی، برای خلق فضای مناسب در این ماه بزرگ و ایجاد فضایی پر از انوار خیر و حق و فداکاری برنامه ریزی کنند. امیدوارم جناب عالی برای خدمت به اسلام و اقدامات خیر و خدمت به برادرانتان در مجلس اعلای شیعیان و برای برادر مخلصتان زنده و پاینده باشید.
موسی صدر
پاسخ مفتی جمهوری لبنان به نامه امام موسی صدر در تاریخ ۱۰/۱۸/۱۹۶۹
بسم الله الرحمن الرحیم
ریاست محترم مجلس اعلای شیعیان، برادر امام موسی صدر، السلام علیکم و رحمه الله و برکاته .
نامه جناب عالی را که در تاریخ ۱/۱۰/۱۹۶۹ نوشته بودید با ارج و احترام فراوان در تاریخ ۶/۱۰/۱۹۶۹ دریافت کردم، که در آن درباره یکی کردن مواضع و تلاش ها و اعیاد همه مسلمانان در لبنان نکاتی را یادآور شده بودید. این نامه آنچه را که ما از مجلس محترم شما در پی انتخاب جناب عالی انتظار داشتیم، برآورده ساخت، به گونه ای که از آغاز در خصوص فعالیت های اسلام خواهانه و میهن دوستانه در تمام میدان ها و مناسبت ها برای اهدافی که مرقومه شریف شما نیز به آن ها اشاره کرده بود، هم صدا با ما شرکت جسته اید. اکنون تأسیس یک نهاد رسمی همچون مجلس شما بدون تردید عاملی مهم است در تحکیم این عمل خیرخواهانه بر اساس وحدت سازمان دهی با مجلس اعلای شرعی که مرقومه شریف شما را به آن ارجاع داده ایم.
امید است با علم و آگاهی حرکت کنیم و از خداوند می خواهیم همه ما را در آنچه رضای اوست موفق بدارد. و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته.
مفتی جمهوری لبنان
حسن خالد
