رضا امیرخانی

 

اول: مهمانِ بلوچ
سال ها پیش برای تحقیق "نفحات نفت" تصمیم گرفته بودم به بعضی از جزایر غیرمشهور خلیج فارس و دریای عمان سری بزنم تا مقایسه ای داشته باشم میان جزایر منطقه ی آزاد و باقی. رفتم به اسکله و با هم سر و فرزندم سوار قایقی شدیم که هنوز پنج نفر جای خالی داشت. قایق ران منتظر بود تا قایق پر شود و بزند به دریا. گفتم که از پنج صندلی مانده، دو تا را من می دهم، سه تا را تو... قبول نکرد. سه دو را کوتاه آمدم، نشد. به چهار یک هم رسیدیم و او فقط پنج صفر را قبول داشت... مشغول چانه زنی از میانه بودیم که یک هو یک بلوچ موقر و خوش لباس از راه رسید. در آن هرم گرما لباس ش به سپیدی برف بود. بی معطلی به قایق ران گفت که مسافرها را سریع برسان به جزیره و بعد در اختیار من باش. کرایه ی همه با من! قبول نکردم و گفتم تا جزیره کرایه ها با ماست و... حالا چانه زنی معکوس شده بود. قایق ران زد به آب و در راه بلوچ، تلفن ثریای ماه واره ای را که آن زمان نوبر بود به در آورد و به زبان انگلیسی یک سری دستور فنی داد به کسی... سر حرف را باز کردم که کجا می رود. بلوچ به من گفت:
- لنجی دارم که از شانگهای راه افتاده است و قرار است در قطر پهلو بگیرد و حالا پروانه اش مشکلی دارد و باید ببینم کدام قطعه اش را عوض کنم!
هنوز مشغول معاشقه با لحن ش بودم که قطر را کطر می گفت و قطعه را کطعه که یک هو برق که نه برک گرفت م...
- از شانگهای تا قطر؟!
کاشف به عمل آمد که شش لنج دارد و از یوکوهامای ژاپن تا شانگهای چین تا پوسان کره ی جنوبی و کوالالامپور مالزی، تا بمبئی هندوستان، تا کراچی پاکستان، تا همه ی بندرهای خلیج فارس و از این سو تا خلیج عدن و دورتر تا جنوب افریقا و ژوهانسبورگ در رفت و آمد هستند. بسیار از مصاحبت با این بلوچ جهان دیده به وجد آمده بودم به خلاف شیخ اجل که از ماخولیای آن بازرگان کم آورده بود که صد و پنجاه شتر بار داشت و چهل بنده خدمت کار و شبی در جزیره کیش مهمان حجره ی وی بود و دیده بود که " همه شب نیارمید از سخنهای پریشان گفتن که فلان انبازم به ترکستان و فلان بضاعت به هندوستان است و این قباله فلان زمین است و فلان چیز را فلان ضمین...گوگرد پارسی خواهم بردن به چین که شنیدم قیمتی عظیم دارد و از آنجا کاسه چینی بروم آرم و دیبای رومی به هند و فولاد هندی به حلب و آبگینه حلبی به یمن و برد یمانی به پارس و زان پس ترک تجارت کنم و به دکانی بنشینم. انصاف ازین ماخولیا چندان فرو گفت که بیش طاقت گفتنش نماند"
من هر چه بیش تر با این بلوچ جهان دیده گپ می زدم، سخن را پخته تر می دیدم و سخته تر و بیش تر مسرور می شدم. خاصه که گه گاه تبادلی هم می کردیم و تک گلی هم به ثمر می رساندم و مثلا می گفتم فلان جای بمبئی فلان شکل است و او فی الفور جواب می داد که برادرم را گذاشته ام در پونای هند درس بخواند و چند ماهی در بمبئی بوده ام و ضدحمله می کرد و گل خورده را جبران!
راه کوتاه شد و نزدیک شدیم به جزیره. حالا مرا مطلع دیده بود و بیش تر اعتماد می کرد. پرسیدم ش که برادر اهل کجا هستی؟
سر تکان داد و گفت:
- شما کجرها که ما را نمی شناسید!
بادی به غبغب انداختم و از مولوی قمرالدین ایرانشهر گفتم و مولوی سربازی چابهار و سردار قبیله ی شاهوزهی و مهمان نوازی بلوچ ها... قبول نکرد و با تحکم گفت:
- من اهل "لیردف" هستم. می شناسی؟
هر چه در شناخت بندرها کم آورده بودم، این جا بخت یار شدم! یادم افتاد که یک بار که از کنارک به جاسک می رفتم و جاده ی کناره را آب برده بود و در رودخانه ای اتومبیل گیر کرده بود، لیردف چه ساحل نجاتی بود برای م... مشخصات لیردف را با همه ی دقت برای ش توصیف کردم و تا متصدی جای گاه سوخت رسانی ش را هم یاد کردم!
تا شنید که لیردف را می شناسم، در میان تکان های قایق از جا بلند شد و مرا در آغوش گرفت.
مرا برادر خود نامید و گفت هرگز باور نداشته است که یک "کجر" مولدش را بشناسد...
رفیق تر شدیم و راه کوتاه تر شد و به جزیره رسیدیم. کمک کرد تا کالسکه ی فرزند م را روی اسکله بگذاریم. شماره ی ثریا به من داد که هر جای دنیا کنار آب اگر گرفتار شدی به من تک زنگ بزن! و من نیز به او کارت ویزیت دادم و گفتم:
- مدیون من هستی اگر به تهران بیایی و به من سر نزنی!
کارت را گرفت و بوسید و پساپس رفت به سمت قایق. سوار شد و گفت:
- من تا به ام روز تهران نیامده ام!
هم سر و فرزند را رها کردم و تلوتلوخوران رفتم به سمت ش. کسی که کوچه پس کوچه های همه ی شهرهای بندری نصف دنیا را گز کرده بود، تهران را ندیده باشد؟ فکرم را خواند و دست م را گرفت و با دست دیگرش سپیدی پیراهن بلوچی ش را نشان م داد:
- با همین لباس همه جای عالم را گشته ام و هیچ کس از این لباس چیزی نگفته است... شنیده ام در تهران به این لباس حرمت نمی گذارند!
×××
چند سالی گذشته است و رفیق بلوچ م هنوز به تهران نیامده است. کاروان «ایران، سرزمین برادری» برای من فرصتی بود تا به بلوچستان سری بزنم و دوباره از رفیقان بلوچ م دعوتی کنم که به ما سر بزنند!
دوم: پرچم نوشته ی سفر من به بلوچستان

 

 

 

 

گذر از پنج دری دل گیر به هشتی دل باز
بدا به حال خانه ای که پنج دری ش به جای هشتی به کوچه راه داشته باشد!
تهران همان پنج دری دل گیر بود برای من؛ و بلوچستان هشتی دل باز.

سوم: از کاروان صلح به کاروان برادری (اختلاف پتانسیل)
برای ایده هم واره سهم کم تری قائل م تا اجرا. به همین وجه، بی واهمه از خودستایی باید سهامی از ایده ی کاروان برادری –و نه اجرا- را به نامِ خود بزنم! بعد از سفری که با جمعی از رفقا و البته چند فعال بین المللی نظیر خانم مایرید مگوایر -نوبلیستِ ایرلندی- در قالب کاروان صلح به سوریه رفتیم و دیدنِ نتایجِ -در نظر من- پربارش، به ذهن م و ذهن مان زد که چنین سفری و چنین سفرهایی می تواند وجهی داشته باشد در بوم و بر خودمان.
فرمولی ساختم بر اساس قانون اختلاف پتانسیل. در ایران کدام قسمت های جغرافیا مستعد گرفتاری هستند (بر اساس قومیت، مذهب، زبان، توسعه یافته گی) و مهم تر این که با جغرافیای هم سایه هاشان چه داخلی و چه خارجی، چه اختلاف پتانسیلی دارند؟ ابتدا از مذهب آغاز کردیم و سه استان کردستان، قسمت ترکمن نشین گلستان و بلوچستان از سیستان و بلوچستان به عنوان هدف انتخاب شدند. (شاید بعضی قسمت های اهل سنت هرمزگان و نیز خوزستان خاصه در میان قومیت عرب نیاز به هم چه کاروان هایی داشته باشد.)
اختلاف پتانسیل را در این سه استان بررسی کردم. یک سر سیم را می گذاشتم این سوی مرز و سر دیگر را در آن سو رها می کردم. بعد روی ولت متر، اختلاف پتانسیل می گرفتم در اقتصاد و امنیت و آزادی و... امنیت کردستان ایران نسبت به کردستان ترکیه و کردستان عراق و مناطق کردنشین سوریه، نه فقط ام روز و در هجمه ی دواعش که از پیش ترها نیز، اختلاف پتانسیل بالایی به شیب خارجی نمی آفریند و به این معنا منطقه ی کردستان برای من از امن ترین قسمت های ایران است و در میان مناطق کردنشین جهان، رشک برانگیز. در این میان بعدتر باید به ایده ی اقتصادی درست بانه نیز پرداخت؛ که به راحتی توانست مساله ی اختلاف پتانسیل اقتصادی کردستان ایران و عراق را حل کند.
اما در مناطق ترکمن نشین ایران نیز با توجه به نظام به شدت پلیسی و به شدت بسته ی ترکمنستان، اختلاف پتانسیل به سود ترکمن ایرانی عمل می کند.
می ماند بلوچستان... بلوچستان ایران را اگر هم مرزِ بلوچستان پاکستان در نظر بگیریم، با اذعان به پس مانده گیِ اقتصادی (در همه ی استان سیستان و بلوچستان) باز هم بلوچستان ایران، بالادست می نشیند؛ اما واقعیت این است که در نظر من بلوچستان ایران هم مرز عربستان سعودی است نه پاکستان. این واقعیت سیاسی-اقتصادی-امنیتی باعث شد که خطر را در اختلاف پتانسیل منطقه ی بلوچستان ببینم و از سهام ایده ام با سهام اجرایی ها چیزی طاق بزنم و بشوم عضو کاروان ایران سرزمین برادری در منطقه ی بلوچستان!

 

چهارم: میزگرد با لبه های تیز
قرار شد در میزگردِ دانش گاه، چیزکی نیز من بگویم. پیش از من به جز دو ملای معمم سنی و شیعه، دو استاد نیز صحبت کردند. هر دو بسیار عالی. اولی دکتر مجاهد بود به گمان م که استاد دانش گاه زاهدان بود. در تخصص خود از مشکل وسواس گفت که ریشه اش را اضطراب و استرس می دانست. اما همین ریشه ی ثابت در جامعه ی مذهبی یا غیرمذهبی نمودهای متفاوتی دارد. در جامعه ی مذهبی تبدیل می شود به وسواس مذهبی مثلا در وضو و غسل و طهارت و در جامعه ی غیرمذهبی تبدیل می شود به وسواس به داشتی مثلا در پاکیزه گی سرویس های به داشتی و سلامت غذا و انتقال بیماری ها... تعریض درستی داشت که مشکلات استان اگر چه بروز مذهبی دارند، ریشه در جاهای دیگر دارند و او مشکل اول را تبعیض می دانست. ریشه، تبعیض بود اما گه گاه در جامعه ی مذهبی به شکل اختلاف شیعه و سنی بروز می کرد. استاد دوم، محمدرضا شهیدی فرد از کاروان خودمان بود که استاد بود در دانش گاهی که باید می بود و نبود و کرسی ای که برای ملت می باید می داشت و نداشت... او نه در قامت یک مجری که در نقش یک فعال اجتماعی، با تحلیلی دقیق، مشکل استان را به هیچ رو مذهبی ندانست.
هر دو به ز من و جلوتر از من صحبت کردند و همین شد که من نیز دریافتم که حالا فرصت مناسب است برای گفتن اصل حرف. نه توصیه ای داشتم به برادران و خواهران اهل تسنن و نه توصیه ای داشتم به برادران و خواهران شیعه... نه ضرورتی می دیدم که در حفظ وحدت تکرار مکررات بگویم و نه می پسندیدم که از "رضی الله عنه"هایی استفاده کنم که دست کم در لحن خیلی تفاوتی نداشتند با "خسر الدنیا و الاخره"! و می ترسیدم از میزگردهایی این چنین با لبه هایی تیز! من این گونه صحبت را پیش بردم:
دو سفرنامه دارم. یکی داستان سیستان و دیگری جانستان کابلستان. طبیعی تر آن است که این جا از "داستان سیستان" بگویم. اما از داستان سیستان چیز زیادی ندارم برای گفتن الا این که بعد از نگارش، بسیار به من توصیه شد که این نام را بر این کتاب ننهم که بلوچستان را نادیده گرفته است. اما من چندان تفطنی بر این موضوع نداشتم و سجع متوازن داستان و سیستان اعمی و اصم م کرده بود! پس در نام گذاری دقت نکردم و به همین قیاس عروضی، کتاب هم در بلوچستان خوانده نشد که نشد!
اما همین بی دقتی را شاهدی می گیرم بر این ادعا که شاید ما چندان از تفاوت های قومیتی و مذهبی کشورمان مطلع نباشیم. چرا که چیزی به نام هویت ملی همه ی این گسل ها را پوشش داده است. و از همین زاویه تقربی خواهم داشت به سفرنامه ی دیگرم "جانستان کابلستان"! از سفر افغانستان که بازگشتم، بسیاری از مردمان که چندان اهل مطالعه نبودند، نظرم را راجع به افغانستان می پرسیدند. حواله ی من به کتاب را بر نمی تافتند و حوصله ی خواندن دو-سه ساعته ی کتاب را نداشتند و می خواستند که به سرعت نظرم را راجع به افغانستان و خصوصا فاصله ی ما با افغانستان بیان کنم. سوال اصلی را معمولا با زیرساخت های اقتصادی جواب می دادم.
به گمان من فاصله ی زیرساخت های اقتصادی ما با افغانستان چیزی حدود بیست سال بود. افغانستان، سالی که من دیدم ش، هیچ جاده ی چهاربانده ای نداشت. برق سراسری نداشت. پوشش زمینی تقویت کننده ی شبکه ی فرستنده های رادیویی و تلویزیونی سراسری نداشت. تلفن کابلی پوشش وسیعی نداشت و... این یعنی سی سال فاصله. البته باید این نکته را اضافه می کردم که در هر روستا روی سقف خانه ها سلول های فتوولتاییک چینی بود از قرار متر مربعی 100 دلار که با یکی ش برق روشنایی شب و با چندتاش مصرف یخ چال و تله ویزیون تامین می شد. این یعنی این که برق سراسری که یکی از افتخارات ما تلقی می شود به راحتی می تواند با منبعی دوست دار محیطِ زیست و شخصی و با فن آوری پیش رفته (های تک) جای گزین شود. شبکه ی سراسری صدا و سیما چنان که ما داریم وجود ندارد اما روی سقف هر خانه ی روستایی به مدد انرژی پاک سلول خورشیدی می توان بشقاب گیرنده ی ماه واره ای را دید که اتفاقا به حسب همین شخصی شدن، 14 کانال با ذائقه های مختلف سیاسی را پخش می کند! از آن سو، در یک دیوان سالاری فشل دولتی توانسته اند به جای تلفن کابلی به کمک شرکت های خصوصی شبکه ی تلفن هم راه را چنان گسترده کنند که گوشک مبایل همه جا رخ بدهد و بسیاری از کم بودهای سیستم بانکی را نیز با همان روش انتقال شارژ جبران کند! با این حساب این بیست سال فاصله ی زیرساخت های اقتصادی به شرط استفاده از روش های نوین می تواند کوتاه تر شود.
معمولا بی فاصله مخاطب می پرسید که فاصله ی سیاسی چه قدر است و من به راحتی جواب می دادم که فاصله ی انقلاب اسلامی تا لویی جرگه ی اول. دولت بازرگان تا دولت کرزی... نزدیک سی سال. تبیین اراده ی مردم در قالب انتخابات و حق رای یکی از شاخص های جدی بود.
اما بعد که با خودم خلوت می کردم، شهودی، عددِ بیست و سی را فاصله ی درستی نمی دانستم. بارها در این ژرفای فاصله غور کرده بودم و عاقبت دریافته بودم که فاصله ی واقعی یک فاصله ی تمدنی است در تعریف هویت ملی. در افغانستان معمولا کسی خود را افغانستانی نمی داند. یکی خود را پشتون می داند و دیگری هزاره و دیگری ازبک و دیگری تاجیک و دیگری بلوچ و دیگری ترکمن... از نگاهی دیگر که وارد شوی کسی خود را سنی می داند و دیگری شیعه... این که ما ام روز پیش از هر صفت و مضاف الیه دیگری خود را ایرانی می دانیم یک دست آورد تمدنی است. و در این دست آورد دست کم صد سال از هم سایه جلوتریم. این فاصله ی اصلی ماست.
آیا چون فاصله ی افغانستان با ایران صد سال است، فاصله ی ایران با افغانستان نیز صد سال است؟ صورت سوال به نظر از زمره ی بدیهیات و اصول اولیه است که فاصله ی الف با ب برابر است با فاصله ی ب تا الف! اما در عالم واقع هم واره این گونه نیست. خاصه این که جاده ی میان الف تا ب سربالایی باشد...
بگذار ساده بگویم، - نه مثلِ یک کارشناسِ رسمی- که شاید فاصله ی آن ها با ما این قدر زیاد باشد، اما فاصله ی ما با آن ها، بسیار کم است... زیرِ 5 سال...
اگر ما مردم قدر یک دیگر ندانیم و قدرِ کشور ندانیم و قدر هویت ملی ندانیم و افسارِ مملکت را بدهیم دستِ جاه طلبی چهار نفر قدرت طلبِ بی فرهنگِ سیاسی، یقین بدانیم که ظرفِ 5 سال بدل خواهیم شد به نسخه ی برابرِ اصلِ افغانستان و آن سو، سوریه و عراق. گسل ها اگر تعمیق شوند و من و تو یک دیگر را دشمن بپنداریم، هزاران خطِ جنگِ دیگر بینِ ماهای دیگر و شماهای دیگرتر پدید خواهد آمد و... شاید دوباره در همین خانه ها زنده گی کنیم، اما کنارِ خانه هامان بایستی کسی با کلاشینکف راه برود... خدا کند که او از سرداران مان نباشد...
(این پایان متن سخن رانی م بود در دانش گاه، قسمت بعدی، خشی است از فصلی از جانستان کابلستان)

در فیزیک حالتی هست در ماده به اسمِ تغییرِ فاز. مثلا تغییرِ حالتِ جامد به مایع. وقتی یخ ذوب می شود و به آب تبدیل می شود. در حالتِ تغییرِ فاز، اگر چه سیستم در حالِ گرفتن یا دادنِ انرژی است، اما دماش ثابت می ماند. یعنی به یخ گرما می دهیم، اما تا مدتی که به آب تبدیل می شود، دما در همان صفر درجه ثابت می ماند... فیزیک دانی که فقط به دماسنج اتکا کند، متوجهِ تغییرِ فاز نمی شود...
جامعه شناسِ بی توجه به تعمیقِ گسل هم، وقتی جامعه را و استان را و منطقه را، آرام می یابد، مثلِ فیزیک دانِ دماسنجی، تصور می کند که همه چیز در سکون و آرامش است... شاید جامعه در حالِ تغییرِ فاز باشد... یعنی تبدیلِ ترک به شکاف و شکاف به گسل...
گسل های قومی و مذهبی در افغانستان باعث می شود تا وقتی امریکا واردِ دعوا می شد، به هیچ عنوان، مردم، ضدِ وی متحد نشوند. در یک شکافِ سیاسی، دشمنِ بی گانه، می تواند یکی از عواملِ مهمِ وحدتِ ملی باشد. اگر ما در یک گسلِ اجتماعی، قسمتی از جامعه را دشمن فرض کردیم، عملا به دشمنِ بی گانه حق داده ایم برای ورود و هم کاری...
اگر شکافِ سیاسی، بدل شد به گسلِ قومی، مذهبی، اجتماعی، دیگر حنای عبارتِ دشمن رنگ ش را از دست می دهد و عملا دشمن که تا دیروز باعث و بانی وحدتِ ملی بود، تبدیل می شود به یکی از طرفینِ دعوا. ورودِ دشمن به دعوای دو جبهه ی سیاسی در طرفینِ یک شکاف، باعثِ اتحادِ دو جبهه و عملا فراموشی اختلاف و پرشدنِ سطحِ روئینِ شکاف می شود. اما اگر جامعه پذیرفت که گسلی وجود دارد، از طرفینِ گسل، حتا وابسته گی مشروط به دشمن را می پذیرد.
و این خطرِ بسیار بزرگی است برای جوامعی که بخشِ بزرگی از وحدت و هویتِ ملی شان را مدیونِ دشمنی دشمنان هستند...
پنجم: ابداع احتمال!
بعدتر در مدرسه و مسجد مکی وقتی با مولوی ها و طلاب و دانش جویان بلوچ گرم تر شدیم، و حرف های هم را شنیدیم، فرصتی برای هم دلی پیش آمد. آن ها کمک سعودی به اهل سنت ایران را کاملا مشابه با کمک ایران به شیعیان عربستان می دانستند، با این تفاوت که بلوچ هرگز حاضر به نادیده گرفتن هویت ایرانی ش نیست و شیعه ی عربستان مدام منتظر انقلاب است. از آن سو من نیز ابداع احتمالی کردم و وجدانی برای شان فرضی را پیش انداختم.
فرض کنیم یک خانواده ی ایرانی و برای وجدانی تر شدن فرض خانواده ی خود من مجبور شوند در بلدی غریب چند روزی پناه بیاورند به خانواده ای دیگر. ابداع احتمال کنیم که دو خانواده در آن منطقه حاضر باشند. یکی ایرانی بلوچ اهل سنت و دیگری پاکستانی شیعه . خانواده ی ایرانی (من) به کدام خانواده پناه خواهد برد؟
برای من جواب روشن است. محتمل است خانواده ی من در آتش اطراف خانه ی شیعه ی تند پاکستانی بسوزد. محتمل است دود آتش اختلافات داخلی پاکستان به چشم خانواده ی من برود... انتخاب من قطعا مهمان شدن بر سر خوانِ بلوچ ایرانی است...
ششم: مسجد اهل سنت در پای تخت شیعه لازم است اما...
از مشهورات روزگار ما هم یکی همین است که هر آن کس نگاه وحدتی دارد، بعد از چهار تا "رضی الله عنهم و رضوا عنه" بایستی راجع به مساله ی مسجد اهل سنت در تهران هم اظهار نظر و ابراز نگرانی کند. مساله ی مسجد اهل سنت در تهران، بیش از آن که یک مساله ی مذهبی و مرتبط با رواداری مذهبی باشد، یک مدار منطقیِ امنیتی است. ابتدا باید این مدار منطقی را شناخت و سپس راجع به کارکرد آن اظهار نظر کرد.
مدار را به ساده ترین شکل ممکن می سازیم. یک مسجد اهل سنت داریم در تهران(احتمال ساخت). یک هیات مذهبی تندرو داریم در تهران(در عالم واقع فراوان داریم). یک جامعه ی ملتهب مخلوط مذهبی از شیعه و سنی داریم در زاهدان و در بلوچستان(باز هم در عالم واقع). کلید این مدار، "شیشه" ی یک متری پنجره ی مسجد اهل سنت تهران است و عمل گرش در بیش از ده در صد خاک کشور یعنی استان سیستان و بلوچستان! حالا ببینیم مدار چه گونه کار می کند؟
الف: شب، در هیات مذهبی تندرو چیزی گفته می شود خلاف وحدت. بلوتوثی تهیه می شود.
ب: سحر، در مسجد اهل سنت یک شیشه ی یک متری می شکند. کلید مدار وصل می شود. بلوتوثی تهیه می شود.
ج: فردا در قسمت وسیع عمل گر، خونی ریخته می شود.
(توضیحات: در این مدار به جای سیم کشی سنتی می توان از بلوتوث استفاده نمود. ارتباط قسمت الف با ب نامشخص است. دانش جویان علوم می دانند که در مدار منطقی از نیت، قومیت، مذهب، انگیزه و احساسات فشارنده! ی کلید پرس و جو نمی شود. هر کسی می تواند با هر نیتی کلید این مدار را فشار دهد. اما به دلایل بلوتوثی، افکار عمومی الف و ب را پی وند خواهد داد. افکار عمومی، اسیدپاشی را نیز به راحتی و نه الزاما به درستی می توانند به سخن رانی تند یک روحانی محلی منتسب کنند. فراموش نکنیم -بدون قیاس و تناظر- می توان این مدارمنطقی مکان مقدس-خون نامقدس را تا زمان ابرهه در تاریخ پیشابلوتوثی پی گیری نمود!)
این مدار منطقی مسجد اهل سنت تهران است. پس مساله ی مسجد اهل سنت تهران فقط یک مساله ی مذهبی نیست، یک مساله ی امنیتی نیز هست.
صاحب این قلم، با شناخت این مدار منطقی، هم چنان افتتاح مسجد اهل سنت در تهران را یک نیاز درست می داند و آن را نشانه ای می داند برای رواداری مذهبی. در مساله ی مسجد اهل سنت در تهران، همه ی مسوولیت را بر دوش نظام نمی افکنم. سیاست گذاران اهل سنت در بلوچستان، قسمتِ مذهبی-سیاسیِ مسجدِ تهران را دربست می خواهند و قسمت امنیتیِ مسجد تهران را نیز دربست به دوش نظام می اندازند. حسب اتفاق بایستی در این مسوولیت و در این تقسیم بندی تجدیدنظر کرد. نظام باید در گفت وگو با سیاست گذاران اهل سنت در بلوچستان، قسمت امنیتی مدار منطقی را به ایشان واگذار کند و برعکس در قسمت مذهبی-سیاسیِ مسجد سهم خواهی کند. این گونه می توان به ساخت مسجد امیدوار شد.
یعنی سیاست گذار اهل سنت بلوچ باید به نظام اطمینان دهد که شکسته شدن شیشه، کلید وصل شدن مدار خون ریزی در بلوچستان نخواهد شد و این در عمل یعنی توجیه مردم منطقه که بسیار شیشه باید بشکند تا چراغ مسجد روشن بماند؛ ضمن آن که همان گونه که نظام با تقرب وحدتی باید هیات تندرو تهرانی را مدیریت کند، با همان جدیت نیز باید ناظر بر روند مذهبی-سیاسی مسجد پای تخت باشد.
با این تقسیم امنیت و مذهب به شکل معکوس می توان ساخت مسجد را به اولویت رساند و این مدار امنیتی را خنثا ساخت!
هفتم: تعارف
من اگر بودم در کنارِ عمره ی دانش جویی، بلوچستان دانش جویی راه می انداختم. شناخت بسیاری از جوانان ایرانی از اهل سنت، شناخت سعودیایی است. یعنی ما به جای شناخت اهل سنت کرد و ترکمن و بلوچ، به جای شناخت شافعی و حنفی و حنبلی، با وهابی سعودی آشنا شده ایم که برای مبارزه با تشیع آموزش دیده است. هیچ چاره ای نداریم غیر از آن که فرصت شناخت اقوام و مذاهب را فراهم کنیم. بلوچستان بایستی تبدیل بشود به یکی از مناطق جدی گردش گری ایران. نه فقط با نگاه اقتصادی که اتفاقا با نگاه فرهنگی. اگر راهیان نوری داریم که قرار است از جنگ پیشینی عبرت بگیرند، بایستی راهیان نوری داشته باشیم که از منازعاتِ پسینی پیش گیری کنند.
اگر می شد در فرهنگ نیز مانند فقه فتوا داد، فتوای فرهنگی نیاز بود که واجب کند هر ایرانی هر سال دست کم پنج بار در مسجدی که به غیرمذهب ش نماز می خوانند، به طریق مذهب خود نماز بخواند. هر ایرانی هر سال دست کم پنج بار با دوستی خارج از مذهب خود، تماس بگیرد و گپ بزند. هر ایرانی دست کم پنج بار به یاد بیاورد که چه اقوام و چه مذاهبی، هم وطنِ او به حساب می آیند. هر ایرانی دست کم پنج بار سعی کند خودش را، مذهب ش را و قومیت ش را -بدون تبلیغ- به دیگران معرفی کند... و البته قبل از آن هر ایرانی بیاموزد که با مخالفان سیاسی خود گپ بزند!
شهید شوشتری جان داد تا بدانیم که نگرش معتدل وحدت گرا شهید خواهد شد، نه عمل گر تندرو که وجودش به نفع تندروی است.
شهید شوشتری جان داد که در تهران "بزرگ راه بلوچستان" داشته باشیم نه "بزرگ راهِ شوشتری"!
هشتم: "سیستان و بلوچستان" یا "سیستان" و "بلوچستان"؟
درطرح های تقسیم استان به دو استان سیستان و استان بلوچستان یا تقسیم به سه استان، سیستان، بلوچستان و مکران، بلاموضع م. اما موضع جدی تری دارم که در توضیح این تقسیمات روشن می شود. در تقسیم به دو استان، دو مرکز استان خواهیم داشت به نام های زابل و ایران شهر(که مرکزیت دارد). در تقسیم به سه استان، سه مرکز خواهیم داشت به نام های زابل، ایران شهر و چابهار... به گمان م حتا در تقسیم به چهار استان هم نتوانیم زاهدان را مرکز یکی از آن چهار بنماییم! پس زاهدانی با تقسیم مخالف است؛ یعنی قدرت داخلی استان که مثل همه ی استان ها متمرکز است در مرکز، با تقسیم مخالف است. اما مهم تر از آن بی توجهی به طبیعت و بوم است. یعنی اگر در زمان رضاشاه، دزدآب را تغییر دادی به زاهدان و مرکز نوبنیاد استان ش کردی و همه ی امکانات را ریختی وسط ش، باز هم هشتاد سال بعد هنوز شهر، گرفتاری دارد. شهر باید طبیعی به وجود بیاید و طبیعی رشد کند. احتمالا استان نیز.

نهم: بانه ی بلوچستان
بانه، در یک ساخت فراقانونی و البته هم زمان ژرف ساخت درست اقتصادی-امنیتی توانست در کردستان عقده هایی عجیب را بگشاید. رویای دوبی شدن سلیمانیه را به لنگرگاه شدن برای تاجر ایرانی کرد، تقلیل داد. پای گردش گر اقتصاد چمدانی را از اقوام و مذاهب مختلف به کردستان باز کرد؛ و البته قسمتی از مسائل اقتصادیِ استان را حل کرد.
بلوچستان نیاز به بانه دارد. بانه ی بلوچستان به گمان من فقط در زمینه ی خودرو دست دوم خارجی می تواند به وجود بیاید و مزیت نسبی داشته باشد. بلوچستان ایران نه فقط بلوچستان پاکستان را به لنگرگاه جنس سفارش ایران تبدیل می کند بل می تواند با استفاده از مرز وسیع دریایی خود شعبه ای جدید از اقتصاد را بنیان بگذارد. نه کشاورزی و نه انرژی پاک بادی هیچ کدام در کوتاه مدت نمی توانند چنین تاثیری داشته باشند. اقتصاد بازرگانی با ساخت غیرقانونی(بر اساس قوانین گمرکی) و ژرف ساخت امنیتی نظیر بانه، تنها راه مقابله ی درست با تجارت پرسود مواد مخدر است.
دهم: مواد مخدر
هیچ راهی نداریم برای مبارزه ی چکشی. راه حل ضربتی وجود ندارد. هیچ دیواری مرز را نمی بندد. طرح های مبهم فرهنگی بی فایده است.
و از همه بدتر و بی فایده تر اعدام... من از مبانی فقهی اعدام قاچاق چی مواد مخدر بی خبرم، اما یقین دارم که اعدام در بلوچستان به خلاف سیستان، مساله ای سیاسی علیه اهل سنت تلقی می شود و نتیجه اش کاملا معکوس است. خانواده ی قاچاق چیِ اعدامیِ سیستانی مطرود جامعه شان می شوند اما خانواده ی قاچاق چیِ اعدامیِ بلوچستانی چونان شهید تلقی می شوند و نتیجتا به هیچ عنوان اعدام بازدارنده نیست. حکم اعدام قاچاق چیان مواد مخدر قطعا نیاز به بازنگری دارد.
یازدهم: تبعیض و توهم تبعیض
روزنامه نگاری جوان گله می کرد از تبعیض در اعطای مجوز به نشریات بلوچی. از او پرسیدم که اصالتا ره بر اهل کجاست؟ گفت خامنه! پرسیدم همین تبعیض آیا در نشریات آذری وجود دارد؟ با هم جست وجویی کردیم و همین گله مندی را در وب با فراوانیِ بیش تری دیدیم. این به معنای صحت روند صدورِ مجوز نیست اما می تواند مشخص کند که این موضوع زاییده ی هر چه باشد(تبعیض زبانی، قومی...)، زاییده ی یک تبعیض مذهبی نیست.
انقلاب اسلامی تنها در تهران موجب قوت گرفتن علما نشد؛ انقلاب، –به خلاف رژیم پهلوی- سرداران قبائل را در مقابل مولوی ها پایین آورد. تبعیض مذهبی در جایی اتفاق می افتد که یک سایت سیاسی تند در تهران، نماز باران مولوی سرشناس اهل سنت را به دلایل سیاسی به سخره بگیرد و تبعات مذهبی کارش را –که قطعا ضدانقلابی است!- متوجه نشود. این یعنی تبعیض سیاسی. عدم برخورد با چنین مطلبی و عدم حتا یک تذکر عمومی به این سایت سیاسی، یعنی تبعیض جدی تر سیاسی که در بلوچستان منجر به احساس تبعیض مذهبی خواهد شد.
تبعیض دیگر، تبعیض درون استانی است. چرا شبکه ی هامون؟ چرا نام شبکه، بلوچ نباشد؟ چرا سیمانِ سیستان؟ چرا نام سیمان، سیمانِ مکران نباشد؟ چرا نمادهای مذهبی تند؟ مشترکات کم است؟
برای من به هیچ عنوان درصد جمعیتی اهل سنت به خودی خود اهمیتی ندارد. (همین بی اهمیتی مرا نگران افزایش جمعیت نیز نخواهد کرد.) وقتی با رفقا در یکی از مدارس زاهدان کتاب پخش می کردیم، همه از رفتار سنجیده ی یک دبیر لذت بردیم. در مسیر برگشت یکی از رفقای کاروان پرسید راستی این دبیر سنی بود یا شیعه؟ هیچ کدام جوابی نداشتیم. اما مطمئن بودیم که او مسلمان درست کاری بود. پس همان گونه که این قیاس غلط است که چون پنجاه درصد جمعیت ایران را بانوان تشکیل می دهند پس پنجاه درصد صنف سلاخ را نیز بایستی بانوان بگیرند، این قیاس نیز غلط است که مناصب حکومتی بایستی به درصد تقسیم شوند. سردار آزمون را در نوک حمله ی تیم ملی شایسته می بینیم همان گونه که بازوبند را در برخی بازی ها بر بازوی آندرانیک! شایسته گی شرط تقسیم مناصب است نه درصد جمعیتی. تبعیض در روز شومی اتفاق می افتد که شایسته تر به بهانه ی مذهبی یا هر بهانه ی دیگری حذف شود.
در شروع کار این دولت که به تدبیر شهره است و به همین شهرت می شناسم ش، تنها یک تقاضا داشتم و آن نیز این بود که در گرفتاری مجلس و وزیر ورزش، این بار وزیر ورزش دکتر ذوالفقارنسب باشد که در نظر من شایسته تر بود از وزیر پیش نهادی. (همین خواسته را به عزیزی در دولت رساندم.) شادمان م که اهل سنت بودن او، آن چنان که به من گفتند، مانعی در وزیر شدن ش نبود و موانع دیگری او را از رسیدن به وزارت بازداشت.
دوازدهم: فلاش
جلسات مبارزه با تکفیر، وحدت، جهان اسلام، امت واحده در قم یا در تهران و حتا در زاهدان ناکارآمد است... تا روزی که در آن ها دوربین وجود داشته باشد.
هر عالم مذهبی، از هر مذهبی باید احساس وظیفه کند و سالی یک بار به عالم هم نفس و هم سخن و هم شان خود در مذهب دیگر سر بزند. به همین ساده گی... به خانه ی او برود، با او بنشیند و گپ بزند و هم سفره شود و شب بخوابد... زیر نور لامپ صد نه در چکاچاک فلاش ها... این رفت و آمد دو نفره، می تواند جان مردمی را در بلایای امروزین نجات دهد.
هر زمان آیه الله جوادی آملی و آیه الله ابراهیم امینی و آیه الله مکارم شیرازی و... بی خبر و بی رسانه به منزل جناب شیخ حسن ترابی سودان و جناب الغنوشی تونس و جناب البوطی سوریه (پسر) رفتند یا مولوی عبدالحمید و ماموستا قادری و آخوند عابدی کر به منزل علمای شیعه آمدند، وحدت در جهان اسلام محقق می شود. با کنفرانس و پول بلیت و پول هتل و هدایای سفر و عکس یادگاری و در پایان هم مصاحبه با صدا و سیما، چیزی درست نمی شود.
بعدالتحریر: بعدتر بسیاری مرا خواهند نواخت که ای کاش پیش از انتشار متن را به صورت خصوصی به ما می دادی... چهل ساله گی را رد کرده ام و به خوبی می دانم راه رهایی، فهم است... فهمِ همه گانی... و نه تفهیم خصوصی!