اندیشه دینی و شیوه عملی علمای دیوبند

محبت صحابه

انما هی علاقه حب. ص 123 علاقه به صحابه تنها یک علاقه تاریخی یا تقلیدی یا استنادی نیست

روافض و خوارج تمام صحابه را عادل و با تقوی نمی دانند برای همین محبت به آنها را لازم و واجب نمی دانند.

ان الصحابه لایمکن ان یکونوا موضع انتقاد و انتقاص لدی من یدعی حبهم الاعجاب بهم. ص 123

علما می توانند در عین محبت به صحابه ، در میان اقوال صحابه یکی را بر دیگری ترجیح بدهند.

البته میان ترجیح و تخطئه فرق است.

دیوبند

ان علماء دیوبند یتجنبون جانبی الافراط و التفریط

هم یحملون قانون الشریعه ای الکتاب و السنه .... من العلماء الربانیین/ ص 146

ان الاصل الاصیل فی هذا المذهب مذهب علماء دیوبند انما هو التوحید و الترکیز علیه بشکل لایدع مجالا لشوائب الشرک و دواعیه . ص 163

دیوبند بک مذهب نظری صرف نیست بلکه مذهبی عملی حرکتی و دعوتگر است

ص 233 صبغته تعلیمیه انتشاره تبلیغی و ثباته اجتماعی و صیانته افتائیه و رقیه مرهون بالریاضه و الفروسیه

مذهب علماء دیوبند یاخذ بظاهر النص و باطنه معا ص 236

پیامبران

در مورد شان پیامبر ص در عقیده دیوبندی می گوید: علمای ما نه اینطور غلو دارند که پیامبر را در حد خدا بالا ببرند و فرقی جزئی میان ابشان با خدا قائل نشوند و نه مانند برخی فرقه های مادی شان ایشان را مثل یک انسان عادی پایین بیاورند که ایشان فقط یک پیک بوده و بس بلکه معتقدند پیامبر ص اگرچه انسان است ولی بلندترین مقام انسانی هستند که هیچ کس به مقامشان راه ندارد.

و ما الیها. ص 166 ان النبی یجمع بین جمیع الفضائل التی کان یتصف بها الانبیاء علی حده من الخله و الاصطفائده و الکلیمیه و الروحیه و الصادقیه و المخلصیه و الصدیقیه

انهم یعتقدون بحیاته فی برزخ و لکنهم لا یقولون بعیشه هناک کعیشه فی الدنیا ص 167

لا یعتقدون بکونه ص حاضرا فی کل مکان و ناظرا لجمیع الکن و الاحداث الحاصله فیه لان ذلک من خصائص الالوهیه. ص 167

صحابه

صحابه را مقدس ترین طبقه بعد از پیامبر کرم ص هستند که بی واسطه از محضر مبارک ایشان کسب فیض کرده اند.

فالصحابه عدیمو النظیر بعد الانبیاء بالقیاس الی المحاسن و المحامد ص 169

علمای دیوبندی میان صحابه از نظر احترام و محبت فرقی نمیگذارند. اگرچه آنها را در حد پیامبر ص هم بالا نمیبرند و معصوم نمیدانند.

در صحابه فرق مراتب وجود دارد پس در مراتب عظمت انها هم تفاوت وجود دارد ولی همه ایشان در مقام صحابه بودن یکسانند پس در اصل محبت نباید فرقی میان آنها باشد.

ان علمائ دیوبند لایقولون بالتفریق بین الصحابه فیما یخص الاحترام و التقدیر و الحب. ص 169

یمتازون عن عامه البشر بخصائص لا یتمتع بها حتی الصالحون و الاولیاء من الامه مهما کانوا متفانین فی العباده و الطاعه ص 169

ان الصحابه نجوم الهدایه دونما استثناء ص 169

المحک الاول لمعرفه الحق و الباطل هو حبهم و احترامهم ص 170

کما ان الکافر بالنبوه مارق عن الاسلام کذلک الکافر باجماعهم خارج عن الاسلام ص 171

صحابه معصوم نبودند ( فلکون انهم لم یکونوا معصومین کان هناک امکان لصدور المعصیه عنهم و لکنهم مصونین باعلی درجات التقوی عادوا لا یقدمون علی ارتکاب الذنوب . ص 171)

فکانت دواعی المعصیه مضمحله فیهم لکمال زهدهم ص 172

یذهب علما دیوبند الی انهم رغم کونهم غیر معصومین لا یجوز نیلهم بالانتقاد و الانتقاص و التعلیق و التحلیل و اخضاعهم لمحک التغلیظ و التصحیح . ص 172

  هم سرزده به همین علت درونی نبودن و ملکه تقوای صحابه، جواز نقد و بررسی را در موردشان نداریم.که خطا تلقی میشود نه معصیت)(به این علت علمای دیوبند آنها را خائن، متساهل، بدنیت یا اسیر محبت جاه و مال نمیدانند اگرچه امکان گناه در آنها وجود داشته(چون معصوم نیستند) ولی به دلیل حفاظت الهی صدور و ارتکاب گناه نبوده و اگر امکان گناه بود به علت عوارض خارجی بوده است نه از درون قلب.و لذا اگر لغزشی

روش مواجهه با تصوف

علمای دیوبند به رد و انکار هیچ یک از مشایخ تصوف نمی پردازند و برای همه مشایخ احترام قائلند. همچنین غلو در مقام مشایخ را نمی پسندند. اگر در پیروی از آنها مواردی هست که با سنت نبوی سازگاری ندارد ولی خود شیخ در خط اسلام است به سبب پیروان شیخ را انکار و سرزنش نمیکنند.

اصل طریقت ها را در رفع بیماری های نفسانی مانند پزشکی لازم میدانند. و اولیا و صوفیان به منزله روح و جوهره این امت هستند که حیات واقعی و باطنی به انها وابسته است.

علمای دیوبند احترام و تعظیم آنها را لازم میدانند ولی آن را به عبادت تفسیر نمیکنند که آنها را یا قبورشان را سجده و طواف نمایند یا مرکز نذر و قربانی قرار دهند.

قائل به حصول برکت از مرقدهای منورشان هستند اما انها را مشکل گشا نمی دانند زیرا که این امر فقط در دست خداست.(دریافت برکات از اهل قبول میپذیرند ولی استمداد و یاری از انها را نه)

ص 179 زیارت قبور را میپذیرند ولی عیدگاه قراردادن و سجده گاه ساختن قبور را نه : انهم یجیزون زیاره القبور للاتعاظ و الاستفاده الدینیه و لکنهم لا یجیزون اتخاذها مساجد و مواضع للاحتفالات و امکنه للمهرجانات.

وسیله اصلاح احوال اند نه مدار نجات: إنهم یقولون بالانتماء إلى الربانیین ، وبتأثیر هذا الانتماء فی الصلاح والإصلاح، والترقی فی الإیمان والیقین ، وفی الحرص على العمل ، وعلى التزود من الحسنات والتنحى عن السیئات ، وعلى التحلی بالفضائل، والتخلی عن الرذائل ؛ ولکنهم لا یرونه مداراً للنجاة. ص 180

اما با رسوم و حرکات نمایشی به اسم تصوف مخالف هستند. دستورات معنوی مانند دارویی برای بیماریست پس تبلیغ و عمومی کردن آن جایز نیست هرکس متناسب با بیماری خود باید به شیخ مراجعه و دارو درمان شود. لذا با اداب و رسوم اجتماعی ویا ملی شدن آن هم مخالفند.(آداب و رسوم عزاداری، سالگرد، نذرهای قبور، جشن عروسی بین مردم و ...)

ایصال ثواب را امری مستحسن و حق میت میدانند ولی رسم و عادت شدنش را خلاف و نادرست: وکذلک فإن علماء دیوبند یرون عملیة إیصال الثواب إلى الأموات صحیحاً ، ویرون ذلک حقاً من حقوق الأموات؛ ولکنهم لا یقرون فی ذلک بالتظاهر بأشکال خاصة ، وبتحدید أیام وساعات لذلک، ولا بالتقید بتقالید یتقید بها المبتدعون والمشرکون . ص182

فقه و فقهاء

علمای دیوبندی به خاطر مصون ماندن از بی بند و باری و نفس پرستی و خودرایی پایبندی به یک امام مجتهد را لازم میدانند: من اللازم ان یتبعوا فقها معینا ص 195

195 علماء دیوبند حنفیون فی المذهب الفقهی.. ص

جاء مذهبهم متوسطا بین التقلید الاعمی و الاجتهاد المطلق ص 196

می توان هر مذهب فقهی را برگزید اما چون مذاهب ترجیحی هستند نه تبلیغی، نمی توان تبلیغ مذهبی را کرد زیرا در تبلیغ، تنقیص و تشنیع سایر مذاهب لازم می آید. ص197

إن احترام الفقهاء والأئمة لا یعنی فی مذهب علماء دیوبند أن فقههم شریعة أصلیة یجب تبلیغها إلى الناس ...

حدیث

و محدثین

یعتبرون الحدیث بیان اللقرآن

ملاک و قانون حل تعارض روایت چیست؟

فمناطُ الحکم فی صورة الجمع بین الروایات ، والتفقهُ فی صورة ترجیح روایة على غیرها من الروایات الواردة فی الباب ؛ هما الأصل لدى علماء دیوبند، ولیس الأصل لدیهم مجرد قوة السند أو کون روایة أصح ما فی الباب؛ ما مبنای ابوحنیفه را می پذیریم. :

کلام و متکلمین

در عقایدی که نص صریح و متفق علیه همه فرق است که مشکلی نیست و قبول دارند. در فروعات و اختلافات جزئی مانند فقه به دامان یکی از امامن کلامی چنگ زده اند و این شخص امام قاسم نانوتوی است. البته احترام همه متکلمین را دارند و باب تحقیق و بررسی بسته نیست.

من اجل ان یکون المرء علی ثقه و طمانینه لابد له ان یلوذ باحد من ائمه الکلام ذوی البصیره کما کان لا بد له ان یتقید بفقه معین فیما یتصل بافقهیات و الخلافات الاجتهادیه ص 205

انتخاب امام نانوتوی به این علت است که ایشان با انتخاب کلام ماتریدی و اشعری سعی در تطبیق و رفع اختلاف این دو داشته است.

از عقل گرایی محض ویا نقل گرایی صرف پرهیز کرده اند.

فأصل الدین عندهم هو الوحی الإلهی وحده، والعقل خادم کالحواس الخمس التی تُوَظَّفُ لإثبات الوحی الإلهی. ومهما کان العقل أشرف هؤلاء الخَدَمَة؛ ولکنه لیس حاکماً أو حکماً. عقل را ابزار و خادم در جهت اثبات وحی میدانند نه حاکم:

ص 211 ان الاحسن نظرا الی موقفهم المعتدل المزیج من المذهبین ان یوصفوا بانهم ماتریدیون مائلون الی الاشعریه فهم جامعون بین الاشعریه و الماتریده

عقل

یرون العقل آله فی اثبات العقائد و المسائل و لایرونه مصدرا لها و موثرا فیها ص 208

ص 208 فاصل الدین عندهم الوحی الالهی وحده و العقل خادم کالحواس الخمس التی توظف لاثبات الوحی

امور سیاسی و اجتماعی

آزادی هند از چنگ استعمار انگلیس به رهبری محمد قاسم نانوتوی

حضور در مجلس هند با سفارش های رشید احمد کنکوهی

حرکت الرسائل الحریریه به دست شیخ محمود حسن دیوبندی