در کلام علامه سید محمد حسین فضل الله
عاشورا پدیده ای فرقه ای نیست
اشتباه است که عاشورا را اقدامی از سوی شیعیان علیه سنی ها بدانیم. خصوصا این که یزید نماینده هیچ یک از ارزش های اسلامی سنی ها نیست که رد کردن آن ضدیت با این ارزش ها به حساب آید.
علامه سید محمد حسین فضل الله
قواعد اسلامی و قرآنی تاکید دارند که گذشته با همه خوبی ها و بدی هایش، از آن کسانی است که در آن زیستند و آن را ساختند. خدا در قرآن مجید می فرماید: « تِلْکَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُمْ مَا کَسَبْتُمْ وَلَا تُسْأَلُونَ عَمَّا کَانُوا یَعْمَلُونَ»: «آن جماعت را روزگار سپری شد، برای ایشان است آنچه به دست آورده اید، و از آنچه آنان می کردند، شما بازخواست نخواهید شد.»
بنابراین اگر با دیدی انقلابی نگاه کنیم، عظمت گذشته تاریخی هیچ ربطی به ما ندارد بلکه از آنِ کسانی است که آن را ساختند. پس نباید مسئولیت موارد منفی تاریخ را متوجه افراد کنونی بکنیم. هرچند ممکن است افراد کنونی با گروه هایی پیوند تاریخی داشته باشند که در گذشته با یکدیگر درگیری و نزاع داشته اند.
پس شیعیان امروز در قبال موارد منفی حاصل از اختلافات شیعه و سنی که در گذشته روی داده اند، مسئولیتی ندارند و سنی های امروز نیز در قبال اقدامات منفی که از سوی اهل سنت در طول تاریخ علیه شیعیان انجام گرفته است، مسئولیتی ندارند. بلکه شیعیان و اهل سنت امروزی در این دوره زندگی می کنند و مسئول اقدامات کنونی خود می باشند. البته در فهم اسلام و پویاسازی آن یا تقدیس این و آن، ممکن است دیدگاه های متفاوتی داشته باشند که با استفاده از گفت و گو می توانند پیرامون آن ها بحث و بررسی کنند.
بنابراین اشتباه است که عاشورا را اقدامی از سوی شیعیان علیه سنی ها بدانیم. خصوصا این که یزید نماینده هیچ یک از ارزش های اسلامی سنی ها نیست که رد کردن آن ضدیت با این ارزش ها به حساب آید.
پس احیای عاشورا بر این اساس که فقط به شیعیان اختصاص دارد، نیز امری نادرست است. زیرا عاشورا مساله ای اسلامی است و مورد توجه همه مسلمانان بوده و اختصاص به فرقه ای خاص ندارد.
در همین زمنیه دوست دارم به روش عقلانی مورد عنایت قرآن کریم در مدیریت اختلافات اشاره کنم. از دیدگاه قرآن انسان ها باید پیرامون نقاط مشترک گردهم بیایند و در موارد اختلاف، گفتگو نمایند تا عاشورا به حرکتی آگاهانه تبدیل شود نه حرکتی انفعالی و عکس العملی. زیرا وقتی انسان با آرامش تمام فکر می کند می تواند واقعیت های موجود، فضای پیرامونی و شرایط سیاسی دنیا را به خوبی درک کند. اما انفعال انسان را به سوی حماسه گرایی سوق می دهد و او عنان اراده و موضع گیری خود را از دست می دهد.
ما به حماسه و انفعال و داد و فریاد نیاز داریم، ولی پیش از آن باید به خوبی بدانیم که چرا و به چه علت به حماسه روی آورده ایم و داد و فریاد به راه انداخته ایم.
عاقل پیش از آن که کلامی بگوید به پیامدهای آن فکر می کند و پیش از آن که حرکتی انجام دهد به عواقب آن می اندیشد و با سب و لعن به کار خلافی دست نمی زند.
سوال این است که اگر شیعه خشم خود را منفجر کند و به مقدسات اهل سنت توهین کند آیا سنی، شیعه می شود؟ و آیا هنگامی که سنی خشم خود را منفجر کند و به مقدسات شیعه توهین کند آیا این کار در راستای دعوت به فکر و عقیده اوست؟
خداوند سبحانه و تعالی نحوه برخورد با مقدسات گروه های مختلف مردم را این گونه برای ما تعریف می کند: « وَلَا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ»: « و آن هایی را که جز خدا می خوانند، دشنام مدهید که آنان از روی دشمنی[و] به نادانی، خدا را دشنام خواهند داد. این گونه برای هر امتی کردارشان را آراستیم.»
اگر تو به مقدسات دیگری دشنام دهی، او نیز واکنش نشان خواهد داد و به مقدسات تو توهین خواهد نمود. ممکن است امام علی «ع» از همین آیه الهام گرفته باشد. وقتی شنید که بعضی از سپاهیان او به شامیانی که برای جنگ با آن ها آمده اند دشنام می دهند، آنان را مورد انتقاد قرار داد و فرمود: «دوست ندارم که شما دشنام دهنده باشید ولی اگر کردار ایشان را وصف کردید و وضعیت شان را بیان نمودید در گفتار درست تر و در عذرخواهی رساتر است. به جای دشنام دادن به ایشان، بگویید: خدایا! خون های ما و خون های ایشان را حفظ کن و بین ما و ایشان را اصلاح فرما تا حقی را که به آن جهل دارند و از سرکشی و تجاوزی که در آن روانند، باز گردند.»(نهج البلاغه، خطبه 206)
با این که در جنگ این گونه مسائل عادی تلقی می شود و فضای حماسه بر جنگ حاکم است ولی برای امام علی «ع» جنگ سلیقه ای نیست بلکه تلاشی برای راست کردن انحرافات به حساب می آید. از این رو فرمود: «به خدا سوگند یک روز جنگ را به تاخیر نمی اندازم مگر برای اینکه می خواهم جمعی به من بپیوندند و به وسیله من هدایت شوند و در روشنای وجودم قرار گیرند و این برایم دوست داشتنی تر از این است که به خاطر گمراهی شان ایشان را بکشم. هرچند که با این کار به مجازات گناهشان می رسند.»(نهج البلاغه، خطبه55)
ما باید در مسیر وحدت اسلامی حرکت کنیم. ولی این بدان معنا نیست که از باورهای خود دست برداریم، بلکه معنای آن این است که همه مسلمانان بر اساس مشترکات با یکدیگر همکاری کنند و در مسائلی که با یکدیگر اختلاف نظر دارند با روش علمی و منطقی با یکدیگر به گفتگو بپردازند. خصوصا در مناطقی که پیروان مذاهب گوناگون اسلامی در کنار یکدیگر زندگی می کنند و خط تماس مذاهب گوناگون به حساب می آیند. با این حال دیده می شود که بعضی ها از مناسبت های اسلامی – همچون عاشورا – برای دامن زدن به تعصبات مذهبی استفاده می کنند.
از این رو با توجه به جایگاه فقهی خود، حرام کرده ام که فردی شعاری را بلند کند که به حساسیت های فرقه ای دامن بزند یا سخنی بگوید که همین جهت گیری را داشته باشد.
باید همیشه شیوه گفتگو و جدال احسن را مدنظر داشت. زیرا خواست ما این است که همگی برای قدرتمندی اسلام حرکت کنیم، خصوصا در شرایط دشواری که امت اسلامی در آن قرار دارد و برای اسلام و مسلمین – با هر مذهب و گرایشی – خطرناک ترین دوره ها به حساب می آید.
منبع: نگاهی اسلامی به عاشوا، علامه فضل الله، ترجمه دکتر امینی، ص 13 - 19
