گفتگو با پیرغلام اهل سنت+بروشور
سحرهای ماه رمضان ما با گریه بر امام حسین سپری می شد
من یادم می آید که چهل سال پیش که کودک 10-12 ساله بودم، در ماه رمضان و به وقت سحری، پدرم که روحانی محل و مؤذن مسجد بود، با گریه و زاری و با سوز دل کتاب امام حسین را برایمان می خواند و من باتفاق خواهرم و برادرانم، با علاقه به واقعه کربلا گوش می دادیم و من هنوز صدای گریه پدرم را در آن شبهای ماه رمضان، به گوش دارم و آن لحظه هنوز در برابر چشمانم قرار دارند و من آن شب های معنوی را هرگز از یاد نخواهم برد.
«موسی جرجانی» از پیرغلامان حسینی است. ایشان از جمله پیرغلامانی هستند که شیعه نبوده و سنّی مذهب و از هموطنان ترکمن می باشند. با ایشان درباره نسبت امام حسین «ع» و اهل سنت به گفتگو نشستیم:
امام علی (ع) و اهل بیت (ع) در نزد قوم ترکمن از جایگاه خوب و معتبری برخوردار است. ترکمن های اهل سنت ایران، عشق، ارادت و اخلاص خاصی به اهل بیت دارند. از دیدگاه آنان امام علی(ع)، به عنوان خلیفه چهارم اسلام و داماد مکرم رسول الله (ص) اهمیت دارد، امام علی همواره از طفولیت تا مرگ در کنار پیامبر بوده و با دشمنان اسلام جنگیده و برای گستر دین مبین اسلام، از هیچ کوششی دریغ نکرده است. آن حضرت به عنوان همسر وفادار فاطمه زهرا (س) و پدر گرانقدر امام حسن و امام حسین و جد ائمه اطهار (س)، در میان اهل سنت ترکمن از جایگاه و اعتبار خاصی برخوردار است. به عبارت دیگر علی (ع) به عنوان یک شخصیت دینی و معنوی در قلب مردم ترکمن جای دارد، زیرا ترکمن ها خوب می دانند که آن حضرت به عنوان یار راستین رسول الله، برای رهایی بشریت از جهالت و ظلم و ستم، تلاش بی وقفه نموده است. بدین لحاظ حضرت علی و اهل بیت (س) در فرهنگ عامیانه و باورهای سنتی قوم ترکمن از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. برای مثال شخصیت مولی علی در اشعار شاعران کلاسیک ترکمن، مثل مختومقلی فراغی و در ادبیات مکتوب و حماسه ای، مثل یوسف و احمد می توان مشاهده کرد. همچنین حضور علی (ع) در کتاب های مذهبی مثل« باباروشن» و « زین العرب» ، « امام حسین» با نام: « پیرم شاه مردان، «علی بابام»، «حیدر»، «شاه حیدر»، «شاه مردان»، «شاه دلدل سوار»، «پیرم علی»، «سرورم شاه مردان»، و.. به کرات مشاهده می کنیم. این نوشته ها و اشعار شاعران در حال حاضر جزء میراث فرهنگی و معنوی قوم ترکمن محسوب می شوند و از افتخارات ادبیات و فرهنگ این قوم است.
مختومقلی، عارف و شاعر بزرگ و نامدار ترکمن، ثناگوی امام علی و اهل بیت(س)
مختومقلی، به عنوان یک مؤمن واقعی، ارادت خاصی به پیامبر اعظم(ص)، امامان و اهل بیت (س) داشته است، این موضوع در برخی از اشعار شاعر به وضوح نمایان است. شاعر در اشعار خود از شآن و منزلت رسول الله و امامان، بعنوان اولادان رسول اله (ص) به نیکی یاد می کند و بدین ترتیب علاقه و دلبستگی خود را نسبت به پیامبران اکرم حضرت محمد مصطفی (ص) و خاندان عصمت و طهارت نشان می دهد.
مختومقلی در این باره، در اشعار خود بارها و بارها از حضرت علی (ع) بعنوان ( شاه مرادان ) یاد می کند و رشادتها و دلاوریهای اورا ستایش می کند، که این مساله در شعر ( یراتدی ) به معنی خلق کرد، نمایان است.
- محمد نی سرایلاب جهانه
- دیدی پیغمبر دور، آخر زمانه
- جبرائیل وحی اینداریب روانه
- کافر لاره شاه مردان یراتدی
ترجمه :
- محمد (ص) را سرور جهان کرد
- گفت که این آخرین پیامبر زمان است
- از جبرائیل وحی فرستاد
- برای کافران شاه مردان را خلق کرد
شاعر در شعر ( دیدیلر) – بیان کردند - حضرت علی را در خواب می بیند و از دیدن جمال آن حضرت بسیار خوشحال می شود.
- یاتیردیم غفلتده گلیب ارنلر
- تورغیل ها یرینگدان اویان دیدیلر
- گوزیم آچیب گوردیم جمله جهانی
- شو دوران ده ، شاه مردان دیدیلر
ترجمه :
- در خواب غفلت بودم که اولیا آمدند
- گفتند، برخیز زجا ، بیدار شو
- چشم به جهان هستی گشودم
- گفتند آن یکی شاه مردان علی است
مختومقلی شاعری عدالت خواه و ظلم ستیز بوده است، او وقتی که ملاحظه می کند مردم ترکمن صحرا از ستم و تجاوزات حکام محلی و سلاطین به ستوه آمده و در بدر و آواره شده اند، خطاب به مردان قبیله و جوانان می گوید که برا ی رهایی از دست این خانه براندازان و دشمنان دین و دیانت، به ائمه اطهار (س)، که جلودار آنان شاه مردان علی (ع) است، اقتدا کنند و از آنان التماس دعا داشته باشند. او عقیده دارد که امامان، این اولادان معصوم پیامبر خدا، آنان را در پناه خود خواهد گرفت.
این تاکید شاعر در شعر ( سزینگدور ) چنین آمده است:
- ارنلر یار بولوب باشینگزا دلدارلر
- حضر الیاس رکابنگز یلدارلر
- اون بیر امام قولنگزدان قولدارلر
- جلو نگزده امام علی سیز ینگدور
ترجمه :
- اولیا یار و همدم تو خواهند بود
- حضر و الیاس جلودار رکابتان خواهند بود
- یازده امام پشتیبان تو خواهند بود
- که جلو دار آنان حضرت علی خواهد بود
مختومقلی در شعر دیگری می گوید:
- مختومقلی گوید جان تنت را
- در راه شاه مردان علی نثار کن
- او دست گشود سوی چهار گوشه عالم
- راه دین محمد را علی هموار کرد
امام حسین (ع) در نزد ترکمن ها و ادبیات شفاهی و مکتوب ترکمن ها از جایگاه خاصی برخوردار است.
مختومقلی در اشعار خود از امام حسن و امام حسین یاد می کند و شهیدان کربلا را گرامی ترین و افضل ترین شهیدان می داند و در این باره از فلک شکوه می کند که چرا آنان را در کربلا شهیدنموده ای. شاعر در شعر «اتمه دینگ دنیا» از بی وفایی دنیا نسبت به شهیدان کربلا چنین یاد می کند:
- مختومقلی سندان قورقار یوره گیم
- حق یانیند مقبول بولسین دیله گیم
- حسن حسین عرشی کرسی گره گیم
- کربلا ده شهید اتدینگ سن دنیا
ترجمه :
- ای مختومقلی، دلم از تو می ترسد
- بلکه در نزد حق حاجتم مستجاب گردد
- حسن و حسین، عرش عالم را طلب می کنم
- ای دنیا، توآنان را در کربلا شهید کردی
شاعر در شعر (زر اولماز ) به شهیدان کربلا اشاره دارد و می گوید که غیر از آنان شهیدی نخواهد بود.
- هر صحرا ده یتان میّت بولارمی
- کربلا دان غیری شهید بولارمی
- هر ساچین اوسدیران سید بولارمی
- هر تلپک گیاندان قلندر اولمز
- ترجمه :
- آیا کسی که در صحرا گم می شود میّت خواهدبود؟
- به غیر از شهیدان کربلا ، شهید خواهد بود؟
- کسی که موی سرش را پرپشت کند سید خواهد بود؟
- هر کسی که تلپک – کلاه پوست – برسر نهد قلندر نخواهد بود
مختومقلی در شعر (دیه دیه ) جمال یوسف را در جمال ماه و در سرزمین عراق، درکربلا می بیند و اینطور می سراید:
- مگر یوسف دوشدی چایا
- جمالینگ دیب باقام آیا
- عراق زمین ،کربلا یا
- باقام یوسف دیه دیه
ترجمه :
- مگر نه یوسف افتاده در چاه
- من جمال تو را در ماه می جویم
- سر زمین عراق به کربلا
- نگاه می کنم یوسف گویان
مختومقلی در وصف سجایای نیکوی 12 امام ، شعری دارد بنام «بخشله بیزنی »یعنی ما را ببخش. شاعر در این شعر از خصلت و کرامت و زندگانی پرفراز و نشیب یکایک امامان یاد می کند و برای رفع مشکلات مردم از آنان استمداد می طلبد و التماس دعا دارد. این شعر نیز یکی از پرمحتواترین اشعار شاعر محسوب می شود:
- رسول داماد دیدور اوز آرسلانینگ دور
- یا امام علیه بخشله بیزنی
- چشم چراغیم در نور عینم در
- یا امام حسنه بخشله بیزنی
- یالان دنیا کیمه بردی وفانی
- آخرتده آنلار سورار صفانی
- شمر ایله یزید بردی جفانی
- یا اما حسینه بخشله بیزنی
- نصر سیار مردان حکم دورینده
- اماملار قالدیلار جفا جورینده
- برچایه آتدیلار دمشق شهرینده
- یا زین العابدینه بخشله بیزنی
- فاطمه زهرا دور آنینگ اناسی
- ذاتینده بر ذره یوقدور گناهی
- همایون داغیدور آخر پناسی
- محمد باقره بخشله بیزنی
- کمالی فلک دان آشیب دور عرش دان
- باشه قویدی جدّی گیدیگی تاجدان
- اوچ کرامت بیله قالدی حجاجدان
- یا امام جعفره بخشله بیزنی
- کیم بیلار ایچگینده نچوگسی سر بار
- عقل آنگا یتماز قدرتلی جبار
- دشمانینگه دوست نگ ایتدینگ گرفتار
- یا موسی کاظمه بخشله بیزنی
- دنگ دوشلار یانینده بر بی کمالم
- عاشقام مجنونم شکسته حالم
- سینه خراسان زواری عالم
- یا امام رضایه بخشله بیزنی
- دنیاده چکدیلار یوز دردی داغی
- محشر گون مینارلار سایلاب براغی
- حقیقت یول نگ شمع چراغی
- علی النقیه بخشله بیزنی
- یاقین گونگل بیله مشتاقام بنده
- یادینگیز ایلارام تابارام زنده
- آدی گوندان مشهور اولمیش جهانده
- یا امام عسگره بخشله بیزنی
- قاف داغیندان یول آچیب ماجوجه
- دنیا یوزی دولار ظلم ایله گویجه
- زمان آخرینده گلار خروجه
- یا صاحب زمانه بخشله بیزنی
- مختومقلی آیدار من خاک پایم
- امام لار یولینده جانی فدایم
- کمینه بنده یام گلیب گدایم
- یا عباس علیه بخشله بیزنی
ترجمه :
- او داماد رسول اله ، شیر خداست
- به حق امام علی ما را ببخش
- او چشم چراغ و نور دیدگان من است
- به حق امام حسن ما را ببخش
- دنیای دروغین به چه کسی وفا کرده
- او در آخرت صفا خواهد کرد
- شمرو یزید بر او جفا نمودند
- بحق امام حسین ما را ببخش
- در دوران حکمرانی نصر سیار و مروان
- امامان جور و جفای بسیار دیدند
- او به چاهی در شهر دمشق افکنده شد
- بحق امام زین العابدین ما را ببخش
- فاطمه زهرا مادر اوست
- در ذاتش یک ذرّه گناه نیست
- پناهگاه آخرش کوه همایون شد
- بحق محمد باقر ما را ببخش
- کمالش از عرش و فلک گذشت
- تاج از دست رفته ی پدرش را برسر نهاد
- باسه کرامت از حجاج بازماند
- بحق امام جعفر ما را ببخش
- چه کسی می داند که در درونش چه سرّی نهفته
- به عقل نمی آید، فقط خدا داند
- دوست را به دشمن گرفتار کردی
- بحق موسی کاظم ما را ببخش
- در میان هم سن و سالان، فردی بی کمالم
- عاشقم ، مجنونم ، شکسته حالم
- در سینه خراسان ، زّوارعالم گشته
- بحق امام رضا ما را ببخش
- در دنیا صدها درد و شکنجه را تحمل کرد
- در روز محشر اسب براغ را انتخاب کرده سوار می شوند
- او چراغ راه حقیقت است
- بحق علی النقی ما را ببخش
- من حقیر از ته دل مشتاقم
- تا زنده ام از یاد نخواهم برد
- نامش از خورشید مشهور گشته در عالم
- بحق امام عسگری ما را ببخش
- از کوه قا ف راه می گشاید ماجوج
- وقتی که روی زمین از ظلم و جور پر شود
- در آخر زمان به خروش خواهد آمد
- بحق صاحب زمان ما را ببخش
- مختومقلی گوید من خاک پایم
- در راه امامان جان می سپارم
- بنده ناقابلم به درگاه آمده ام
- بحق عباس علی ما را ببخش
این اشعار زیبا و لطیف بیانگر طرز تفکر و بینش خاص و دیدگاه شاعر نسبت به رسول اله (ص) و اهل بیت (س) می باشد. ضمناً از این شعر می توان به آگاهی و دانش شاعر از تاریخ اسلام و زندگانی ائمه اطهار (س) پی برد. ملاحظه می کنید که این شعر چقدر با لطافت طبع و با اخلاص سروده شده و از جای جای کلمات آن می توان به عشق و علاقه شاعر نسبت به اهل بیت پی برد. از سویی این شعر نظر برخی از منافقان و فرصت طلبان را که افکار و اندیشه های شاعر را نسبت به ائمه نادیده گرفته و آنرا به گونه دیگری توجیه می کردند، باطل می کند و ثابت می کند که اهل سنت ترکمن، نسبت به رسول اله (ص) و اولادان او ارادت خاصی دارند. اگرچنانچه به زمان سروده شدن این اشعار، که در دوران بسیار خفقان انجام شده، یعنی به حدود 230 تا 250 سال پیش نظر افکنیم، آنگاه می توانیم به اهمیت اثر شاعر در نشر و توسعه مفاهیم اسلامی و تلاش او برای اتحاد و یکدلی مسلمان آن دوران پرآشوب پی برد، زیرا در آن زمان نادرشاه برای لشکرکشی به هندوستان و تامین هزینه جنگی قشون خود از تمام نقاط کشور خراج سنگین دریافت می کرد و جوانان را برای خدمت در قشون فرا می خواند. می گویند مأموران نادر شاه حتی سطل و آفتابه های روستائیان را برای تامین هزینه قشون جمع آوری می کردند و هر کسی که از دادن مال و منال و جوان برای جنگ خودداری می کرد، به شدت مورد شکنجه و آزار قرار می گرفت و بعد ها در دوران قاجار نیز به مردم ایران، خصوصاً مردم ترکمن صحرا، ظلم و ستم بسیار می رود و اشعار شاعر برگرفته از این دوران پرآشوب است. او در چنین دورانی زبان گشوده و حکام و سلاطین را مورد خطاب قرار داده و به حمایت از مظلومان پرداخته و مردم را به اتحاد و وحدت دعوت نموده است.
سیره امام علی و اهل بیت علیهم السلام در ادبیات مکتوب ترکمن
اهل بیت در کتاب امام حسین(ع) :
کتاب «امام حسین» که به زبان ترکمنی و به نظم و نثر نوشته شده، یکی از کتابهای قدیمی رایج در بین ترکمن هاست. در این کتاب واقعه کربلا و شهادت امام حسین و فرزندان و یارانش به خوبی بیان شده است. سراینده این کتاب، همانند بسیاری از کتابهای قدیمی، گمنام است.
در زمان های گذشته این کتاب بصورت دستنویس در بین مردم وجود داشته و در بعضی از روستاها روحانیون و ملاهای ده که این دستنویس ها را در اختیار خود داشته اند، در شبها، خصوصاً در شبهای ماه مبارک رمضان، آنرا برای افراد خانواده و علاقمندان، خصوصاً جوانان می خواندند. بعد ها کتاب دستنویس امام حسین، با تلاش آقای حاج مراد دردی قاضی، توسط انتشاراتی قابوس گنبد، که ناشر کتابهای ترکمنی می باشد، در سال 1342 چاپ و در اختیار علاقمندان قرارگرفت.
البته شاید نقل این واقعه در سده های پیش از آن در خیوه و بخارا، و بطورکلی درحوزه های علمیه اهل سنت آسیای مرکزی رواج داشته است؛ زیرا در حال حاضر اغلب کتاب های دینی و احکام رایج و مرسوم در حوزه های ترکمن صحرا ، از حوزه های علمیه خیوه و بخارا سرچشمه می گیرند و یا منشاء چاپ این کتابها خیوه و بخارا می باشد.
کتاب امام حسین و واقعه کربلا، همانند بسیاری از کتابهای فولکلوریک ترکمن ها، به نظم و نثر و با زبان ترکمنی و بطور ساده و بسیار شیرین و جذاب نوشته شده و در حدود 50 سال پیش نیز این کتاب، شبها در ماه رمضان در اغلب روستا ها توسط افراد باسواد و خصوصاً ملاهای ده خوانده می شده است. در واقع افراد عادی و عامی شبها در منزل افراد روایت گر جمع می شدند و به روایت کربلا گوش می دادند که شاید شنیدن این خبر برای برادران اهل تشیع جالب باشد. در واقع در سالهای گذشته، آیین روایت خوانی واقعه کربلا برگزار می شده است که متاسفانه این آئین در حال حاضر از بین رفته است. من یادم می آید که چهل سال پیش که کودک 10-12 ساله بودم، در ماه رمضان و به وقت سحری، پدرم که روحانی محل و مؤذن مسجد بود، با گریه و زاری و با سوز دل کتاب امام حسین را برایمان می خواند و من باتفاق خواهرم و برادرانم، با علاقه به واقعه کربلا گوش می دادیم و من هنوز صدای گریه پدرم را در آن شبهای ماه رمضان، به گوش دارم و آن لحظه هنوز در برابر چشمانم قرار دارند و من آن شب های معنوی را هرگز از یاد نخواهم برد.
در هر صورت در کتاب امام حسین، واقعه کربلا و شهادت امام حسین و یارانش بخوبی ترسیم شده است.
هر سال در روز عاشور و تاسوعا آئین هنای خاصی توام با صدقه و ضیافت و نماز خواندن و روزه گرفتن در بین ترکمن ها رواج دارد.
برای دریافت بروشور این گفتگو به ضمیمه مراجعه کنید
گفتگو با پیرغلام اهل سنت+بروشور
سحرهای ماه رمضان ما با گریه بر امام حسین سپری می شد 2
| حجم فایل: 3.39 MB