تقیه مداراتی
گمشده حیات امروزی ما
آیا بروز ندادن اعتقادات شیعی، عدم عمل به احکام شرعی شیعی در مماشات با اهل سنت و حتی بالاتر عمل کردن به احکام و آداب شرعی اهل سنت، دشوارتر از تظاهر به رفتارهای بت پرستانه است؟ باید اذعان کرد که تصور ما از مذهب تشیع و رفتار دینی فاصله ای عظیم با تراث ارزشمند روایی شیعی دارد.
حجت الاسلام سید علی موسوی
در معمول جوامع روایی شیعه باب یا ابوابی به روایات تقیه اختصاص می یابد. با این که این دسته از روایات از نظر سندی و مصدری عمدتا معتبر و از نظر حوزه محتوایی بسیار گسترده و در زمینه های مختلف است از حوزه سیاست خارجی تا سیاست و مدیریت جریانهای مختلف داخلی، از تعامل با اهل سنت تا تعامل با مشرکین و کفار و از حوزه تحلیل احکام شرعی فقهی تا تحلیل شیوه القاء روایات توسط اهل بیت قابل بهره برداری است. در عین حال می توان این دسته از روایات را در زمره روایات مهجور در مجامع روایی دانست.
اکثر روایات تقیه مربوط به تقیه مداراتی است
با بررسی دقیق مجموعه گسترده روایات تقیه اولین نکته ای که خود را نمایان می سازد آن است که این روایات عمدتا در حوزه تعامل جامعه شیعی با جامعه اهل سنت بیان گردیده اند. با بررسی کلی این مجموعه روایات می توان بخش عمده ای از روایات این ابواب را در دسته بندی انواع تقیه، در رده تقیه مداراتی قرار داد. تقیه مداراتی حسن معاشرت، مدارا و جلب مودت اهل سنت است. بخش اعظم روایات کتاب العشرة و روایات اخلاقی حسن معاشرت را نسبت به «ناس» توصیه می کند و تنها در برخی عناوین خاص عنوان «مومنین» آمده است. با توجه به آن که تعبیر ناس در ادبیات روایی شیعی به معنای اهل سنت است می توان این دسته روایات را نیز در دسته روایات تقیه مداراتی به شمار آورد.
در این نحو از تقیه خوف از جان و مال وجود ندارد لذا مقید به حالتی خاص نیست. بلکه همیشه و در هر حالی نه تنها جایز بلکه حتی دارای رجحان و استحباب است.
تصور ما از تشیع با تراث روایی شیعه تفاوت دارد!
در بحث گذشته سه روایت از باب تقیه و دو روایت از باب اختلاف حدیث کتاب شریف اصول کافی را ذکر نمودیم. اکنون به نقل سه روایت دیگر از باب تقیه اصول کافی می پردازیم.
حدیث 8: امام صادق علیه السّلام فرمود: کسى به درجه تقیه اصحاب کهف نرسید، آنها در اعیاد (بت پرستها) حاضر می شدند و زنار می بستند (با آنکه خداشناس و موحد بودند) از این رو خدا پاداششان را دو بار داد. (1)
آیا بروز ندادن اعتقادات شیعی، عدم عمل به احکام شرعی شیعی در مماشات با اهل سنت و حتی بالاتر عمل کردن به احکام و آداب شرعی اهل سنت، دشوارتر از تظاهر به رفتارهای بت پرستانه است؟ باید اذعان کرد که تصور ما از مذهب تشیع و رفتار دینی فاصله ای عظیم با تراث ارزشمند روایی شیعی دارد.
تا به حال بارها شنیده ایم این فراز روایت را که «کونوا لنا زینا و لاتکونوا علینا شینا». اما عجیب است اگر بدانیم این، فراز تقطیع شدة یکی از روایت همین باب تقیه است.
حدیث 11: هشام کندى گوید: شنیدم امام صادق علیه السّلام میفرمود: مبادا کارى کنید که ما را بدان سرزنش کنند، همانا فرزند بد، پدرش را به کردار او سرزنش کنند. براى کسى که به او دل داده اید (امام خود) زینت باشید و عیب و ننگ مباشید، در میان عشایر آنها نماز بخوانید (به نماز جماعت عامه حاضر شوید) و از بیمارانشان عیادت کنید و بر جنازه آنها حاضر شوید، مبادا آنها در هیچ خیرى از شما پیشى گیرند که شما نسبت به خیر از آنها سزاوارترند، به خدا سوگند که خدا به چیزى که محبوبتر باشد نزد او از خبء عبادت نشده، عرض کردم خبء چیست؟ فرمود: تقیه. (2)
تنها راه خنثی سازی تبلیغات وهابیت: حضور در جمع های اهل سنت
وهابیت تکفیری به دنبال آن است که شیعه را فرقه ای خارج از مذاهب مسلمین نشان دهد. دشمنان اسلام و تشیع در میان اهل سنت این گونه تبلیغ می کنند که مگر شیعیان نماز هم می خوانند؟! این ها قرآنی غیر از قرآن مسلمین دارند و... . تنها راه خنثی سازی این تبلیغات حضور در جمع های اهل سنت است. نماز خواندن با ایشان به معنای حاضر شدن در نماز جماعت ایشان است. بنابر فقرة «زینت ما باشید» باید به گونه ای وارد نماز جماعت اهل سنت شویم که بدانند ما شیعه هستیم و برای حفظ وحدت در نماز جماعت اهل سنت حاضر می شویم. این روایت نماز خواندن در جماعت اهل سنت را مقید به خوف از جان نکرده است بلکه به طور کلی به این عمل تشویق کرده اند یعنی هرچه بیشتر نماز در جمع اهل سنت بخوانید و عبادت در جمع آنان کنید بیشتر زینت اهل بیت علیهم السلام هستید.
اشاره به عیادت و حضور در تشییع جنازه بیشتر اشاره به حشر و نشر و زندگی صمیمانه با اهل سنت دارد. این اظهار محبت است که زمینه جذب اهل سنت را فراهم می نماید نه مشاجره های تند با الفاظ رکیک، توهین های زشت و زننده و دشنام گویی هایی که قطعا عرق شرم را بر پیشانی ائمه اطهار علیهم السلام خواهد نشاند.
اگر یکی از علمای اهل سنت در قطر، مصر، کراچی یا دیوبند و حتی عربستان مریض شد یا فوت کرد آیا شایسته نیست برخی از علمای ما به عیادت او بروند و یا همراه جمعی از شیعیان در تشییع جنازه او شرکت کنند؟
نباید جامعه شیعه جدا از جامعه اهل سنت معرفی شود
ما نباید جامعه شیعیان را جامعه ای جدا از جامعه اهل سنت معرفی کنیم. اگر به جای خط کشی با جامعه اهل سنت دیواری قطور از کینه و نفرت بین خود و ایشان بکشیم چه طور ممکن است جامعه اهل سنت را به سمت خود جذب نماییم. آیا اهل بیت علیهم السلام این گونه جامعه شیعی را توسعه دادند؟ چه طور است که تمام امامان مذاهب اربعة به نحوی شاگردی امام صادق علیه السلام را کرده اند و امروزه جامعه اهل سنت امام صادق علیه السلام را جزئی از خود می داند؟
تقیه ابزاری است برای زمینه سازی گسترش گفتمان اهل بیت علیهم السلام. استراتژی درست اهل بیت علیهم السلام در تبلغ تشیع این است، نه شبکه های فلان مرجع انگلیسی- امریکایی که با نمایش یک عده بی سواد سعی بر نشاندن لکه ننگ بر پیشانی علمای شیعه دارد. بحمدالله ساحت مقدس مراجع عظام شیعه از این تهمت ها بری است و در طول تاریخ با فتانت و متانت شان امت شیعی را به عزت و عظمت امروزی رسانده اند.
حکومت شیعی تقیه را منتفی نمی کند
شاید این سوال برایمان به وجود آید: در حالی که امروز در کشور شیعی ایران قدرت در دست شیعیان است و هیچ خوفی از جان و مال شیعیان نیست، ضرورتی بر کتمان عقاید مذهبی نمی توان دید. روایات فراوانی دال بر آن است که در عصر ما ضرورت تقیه بسیار بیشتر از گذشته است.
حدیث 17: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر چه این امر (ظهور امام قائم علیه السّلام) نزدیکتر شود تقیه شدیدتر شود. (3)
امروز تصور آن که با تشکیل حکومت اسلامی در ایران، روایات تلخ و سخت آخرالزمان از موضوعیت افتاده باشند تصوری بسیار خام اندیشانه و کودکانه است. باید پذیرفت که تا قبل از ظهور ولی عصر «عج» شیعه در تقیه زندگی می کند حتی اگر حکومت جمهوری اسلامی تشکیل دهد و حاکمیت در دست ولی فقیه باشد. مگر علی «ع» در زمان حکومت خودش، تقیه نمی کرد؟ تقیه علی «ع» در زمان حکومتش به مراتب بیشتر از تقیه ایشان در زمان خلافت خلیفه اول، دوم و سوم بود. چرا که حکومت، دشواری های پیچیده تری را بر دوش حضرت می انداخت.
پانوشت:
1 - الکافی(ط. الإسلامیة)، ج2، ص 218
2 - الکافی(ط. الإسلامیة)، ج2، ص 219
3 - الکافی(ط. الإسلامیة)، ج2، ص 220
