نگذاریم اشتباهات بزرگ دوباره تکرار شوند!

علی المخلافی
ترجمه: پریسا فیضی

خطر تجزیه جهان اسلام در کمین است!
«مصطفی تسیریچ»، مفتی اعظم سابق بوسنی بر این باور است که زمان آن فرا رسیده که مسلمانان بویژه در خاورمیانه جهت برقراری روابطی بهتر میان اهل تسنن و تشیع به آموزه های دینی و اخلاقی به صورت عمیقی بیاندیشند.
وی به سیاست مداران هشدار داد که در دام اشتباهاتی با رنگ و بوی طائفه ای نیافتند که این اشتباهات به تقسیم و تجزیه منطقه همانند آنچه که در اندلس در دوره اموی رخ داد، ختم شود. هیچ کس نمی تواند منکر این شود که روند خشونت های طائفه ای میان اهل تشیع و تسنن به ویژه در مصر، سوریه، عراق و لبنان رو به افزایش است.
«عبدالله دوم»، پادشاه اردن در خطاب به مسولان دینی اهل تسنن و تشیع در کنفرانس موسسه پادشاهی اندیشه اسلامی اهل بیت اعلام کرد: خطر بازیچه قرار دادن دین جهت بهره کشی های سیاسی و پاشیدن بذر اختلافات طائفه ای و نژادی ناپسند میان ادیان، تهدیدی جدی تلقی می شود. در حالی که آنطور که در اروپا تنش های شدیدی میان کاتولیک ها و پروتستان ها بویژه در قرون چهاردهم و پانزدهم وجود داشت، منطقه ما در طول تاریخ با فقدان شدید تسامح دینی و طائفه ای مواجه نبوده است.
راه برون رفت از این اوضاع در اروپا، تدوین چند توافق نامه صلح بود که در نهایت به انعقاد پیمان صلح «وستفالی» در سال 1648 انجامید که برخی امروزه از این پیمان نامه به عنوان « صلح سست» یاد می کنند.
چه درسی از وستفالی بگیریم؟
په بسا خاورمیانه نیاز نداشته باشد که خود را با جنگ خسته کند تا به این نکته پی ببرد که روابط مستحکم و خوب میان اهل تسنن و تشیع تنها راه برقراری ثبات در منطقه و جهان است؛ این امکان وجود دارد که درس های وستفالی در حال حاضر در خاورمیانه اجرایی شود.
اروپا ظرف چندین دهه گریبان گیر جنگ هایی شده بود و در آن دوره به این امر پی نبرده بود که راه به پیش قدم برداشتن، تسامح و مدارای دینی و سیاسی است که مبتنی بر احترام متقابل در زمینه حقوق مشترک ملت ها و ادیان مختلف باشد تا بدون مداخله در امور یکدیگر همزیستی مسالمت آمیز صورت بگیرد.
شاید این همزیستی مسالمت آمیز از سر محبت و علاقه نبود، اما اروپا دست آخر دریافت که علی رغم تفاوت در باورهای دینی و عقاید سیاسی، چگونه در مسیر وحدت گام بردارد و آغاز گر این مسیر، وستفالی بود.
ما اهل تفرقه نبودیم
خاورمیانه در حقیقت دارای سابقه ای تاریخی از احترام متقابل میان اهل تسنن و تشیع و همچنین پیروان دیگر مکتب های اندیشه های دینی بوده است. واقعیت به ما نشان می دهد که دانشگاه الازهر در قاهره که مرکز اصلی آموزش اهل تسنن در حال حاضر است و حاکم شیعی فاطمی در سال 970 آن را تاسیس کرد، بیشتر از هر مساله دیگر حاکی از این است که همزیستی میان اهل تسنن و تشیع از دیرباز یک مساله معمول در تاریخ و روشی مشترک در زندگی مسلمانان بوده است.
بدین ترتیب، جای تعجب ندارد که مرحوم «محمود شلتوت»، مرجع برجسته اهل تسنن در الازهر فتوایی را در 1958 صادر و در آن اعلام کرد که مکتب شیعی مشروع است. این اقدام همچنین به تشکیل «دارالتقریب» مصر در آن زمان کمک کرد.
علاوه بر این، روابط شخصی و خوبی که میان شلتوت، شیخ الازهر و «آیت الله محمد تقی قمی» در ایران در دهه شصت قرن گذشته وجود داشت، همچنان نقطه تلاقی زبانزدی میان این دو مکتب در اسلام به شمار می آید.
شیخ شلتوت در مراسم آغاز طرح آن دو شخصیت دینی برجسته در قاهره در جمع اهل تسنن و تشیع تاکید کرد: ما مصری ها، ایرانی ها، لبنانی ها، عراقی ها، پاکستانی ها و دیگر مسلمانان جهان، ما اهل تسنن از مذهب حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی با هم و با شیعیان از مذاهب امامی و زیدیه بر سر یک میز نشسته ایم و پژواک معرفت راستینی از حکمت ادبی، معنوی و شرعی در سایه برادری و همبستگی در این میان شنیده می شود.
زمان برای دوباره اندیشیدن فرارسیده است
در حدیثی منسوب به پیامبر «ص» آمده که خداوند در هر قرن کسی را برای مسلمانان می فرستد تا ایمان واقعی را تجدید کند، ("إِنَّ اللهَ یَبْعَثُ لِهَذِهِ الأُمَّةِ عَلَى رَأْسِ کُلِّ مِئَةِ سَنَةٍ مَنْ یُجَدِّدُ لَهَا دِینَهَا"). ما زمانی که این حدیث را می شنویم، تنها می توانیم به این امر بیاندیشیم که زمان آن فرا رسیده که جهان اسلام بویژه در خاورمیانه به این مساله پی ببرد که باید مجددا و به صورت عمیق به آموزه های دینی، اخلاقی و سیاسی بیندیشد.
آنچه که ما در حال حاضر به آن نیاز داریم، تلاش هایی همانند تلاش شیخ شلتوت و آیت الله قمی جهت برقراری روابطی بهتر میان اهل تسنن و تشیع است. ما به تلاش هایی نیاز داریم که فراتر از بازی کثیف مبارزه برای قدرت سیاسی باشد که آتش اختلافات طائفه ای را شعله ور می سازد.
بر ما وظیفه است که احیای مجدد این روحیه و فضا را از طریق تشکیل مجمع جهانی تقریب مذاهب در سال 1988 در تهران مورد سپاس و ستایش قرار دهیم، امید می رود که دیگران نیز گام هایی در این مسیر بردارند.
«آیت الله محمد علی تسخیری»، دبیر کل سابق مجمع جهانی تقریب مذاهب با افتخار می گوید که این مجمع به لطف آیت الله خمینی تاسیس شد تا دنباله رو تلاش های شلتوت و قمی در قاهره باشد.
نگذاریم اشتباهات بزرگ دوباره تکرار شوند
همانطور که در دوره خلافت اموی ها، اندلس به ملوک الطوائف تبدیل شد و نتایج فاجعه باری را بر تمام جامعه اسلامی بر جای گذاشت، در صورتی که چنین اتفاقی در منطقه نیز رخ دهد، اشتباه تاریخی را رقم خواهد زد که خیری در آن نیست و نباید اجازه آن داده شود.
به همین دلیل، امید آن می رود که رویکرد شیخ شلتوت و آیت الله قمی نسبت به روابط اهل تسنن و تشیع در مصر، سوریه، عراق، لبنان و جای جای جهان اسلام مجددا تکرار شود. ما همچنین امیدواریم که در آینده ای نزدیک شاهد این باشیم که همگان در صلحی پایدار به سر ببرند.