شیخ محمود شلتوت، طلایه دار تقریب; دکتر بی آزار شیرازی

 این کتاب به پاس قدرشناسی از مجاهدت ها و آشنایی نسل معاصر با سیره، اندیشه و اقدامات شیخ شلتوت از پایه گذاران و الگوهای تقریب مذاهب و منادیان وحدت میان امت اسلامی، نوشته شده است. گزیده ای از کتاب را مرور میکنیم.
شیخ محمود شلتوت، عالم بزرگ دینی مصر، در سال 1271هـ.ش (1892م) متولد شد. در سال 1937 عضو جمعیت علمای اَعلام مصر گردید و در سال 1950م سرپرست مباحثات فرهنگی اسلامی الازهر شد و در نهایت به ریاست این دانشگاه گمارده شد.
2. نقش شیخ شلتوت در دارالتقریب
جماعت تقریب مذاهب اسلامی در کشور مصر و در شهر قاهره در سال 1360هـ.ق (1948م) با هدف تقریب بین مذاهب اسلامی تأسیس شد. مؤسسان این مجموعه عبارتند از: علامه محمدتقی قمی، شیخ محمود شتلوت، شیخ محمد مصطفی مراغی، مصطفی عبدالرزاق و عبدالمجید سلیم.
استاد شلتوت در آن ایام در تکوین و پیدایش جمعیت تقریب، مشارکت ویژه ای داشته و در یکی از جلسات آن پیشنهاد نمود که به جای تعبیر فرقه یا طایفه برای مسلمانان، همه آن ها را مذاهب اسلامی بنامیم و همین گونه نیز اقدام شد و این اصل برای همه فرقه های مسلمانان در دارالتقریب ثابت ماند.
3. اقدامات تقریبی شیخ شلتوت
از مهم ترین تفکرات او در زمان ریاست دانشگاه الازهر دوری از تعصبات فرقه ای و مذهبی بود که در اینباره می فرمود:
مهم ترین هدف اساسی در برنامه من عبارت است از پیکار با تعصبات و فرقه گرایی و تحقیق و بررسی علوم دینی در محیطی پر از صفا و برادری، بحثِ دریافتنِ بهترین راهی که بتوان به تحکیم روابط دین و ایمان خدمتی کرد و پیروی از دلیل قوی، از هر افقی که بدرخشد.
اگر مسلمانان به این مطالب جامه عمل بپوشانند قطعاً نیرویی بس بزرگ تشکیل می دهند که می توانند با فراغت و آسودگی به عظمت شأن و منزلت خود پی ببرند و از بار مشکلات گذشته که مولود تعصب بود رهایی یابند و همچون یک روح در پیکرهای مختلف در جهان در آیند. وی برای پیشبرد اهداف تقریبی خود اقدامات مهمی نیز صورت داد.
3.1. تدریس فقه شیعه در کنار دروس فقه مذاهب اهل سنت در دانشگاه الازهر
از مهم ترین اقدامات او در هنگام ریاست در دانشگاه الازهر، تدریس فقه شیعه در کنار دروس فقه مذاهب اهل سنت بود به صورت فقه مقارن که افق نوینی به روی اساتید و دانش پژوهان الازهر گشود. بر اساس فقه مقارن، یک محقق تمام نظریات و آرا فقهی مذاهب اسلامی را مطالعه نموده و هر حکمی که دلیلش قوی تر بوده را به اجرا در می آورد. از ثمرات مهم تأسیس رشته فقه مقارن، مقایسه برخی احکام اسلامی و برتری یافتن نظر شیعه بود که بعدها به صورت قانون رسمی مصر درآمد.
فتوای تاریخی شیخ محمود شلتوت
سؤال:
بعضی از مردم چنین می اندیشند برای آنکه مسلمان عبادات و معاملاتش صحیح باشد حتماً باید به یکی از مذاهب چهارگانه معروف عمل کند و در بین آن ها مذهب شیعه امامیه و مذهب زیدیه نیست. آیا شما با این رأی به طور کلی موافقت دارید و تقلید از مذهب شیعه امامیه را جایز نمی شمارید؟
جواب:
اسلام بر هیچ یک از پیروان خود، پیروی از مذهب معینی را واجب نکرده است؛ بر آنیم که هر مسلمان حق دارد ابتدا به ساکن، از هر کدام از مذاهبی که به طور صحیحی نقل و احکام آن در کتب ویژه آن مذهب تدوین شده است، تقلید کند و هر کس که از مذهبی تقلید نماید، می تواند به مذهب دیگری، هر مذهبی که باشد، درآید و از این حیث، ایرادی بر وی وارد نیست. مذهب جعفری، معروف به مذهب شیعه امامی اثنی عشری، مذهبی است که تعبد به آن، همچون دیگر مذاهب اهل سنت، شرعاً جایز است؛ شایسته است مسلمانان این را بدانند و از تعصب های نابجا در قبال مذاهب معین، رهایی یابند؛ هیچ گاه دین خدا و شریعت خدا، تابع یک مذهب یا منحصر به یک مذهب نبوده است؛ همگان اجتهاد کرده و نزد خداوند متعال پذیرفته شده اند و کسانی که اهل نظر و اجتهاد نباشند، می توانند از آن ها تقلید کنند و به آنچه در فقه خود مقرر می دارند، عمل کنند و در این میان تفاوتی میان عبادات و معاملات، وجود ندارد.

3.2. هم فکری با نمایندگان مذاهب گوناگون اسلامی
ایشان با آیت الله العظمی بروجردی و آیت الله حکیم و سایر علمای قم و نجف و علمای اهل سنت کردستان، باب مکاتبه را گشود و این ارتباط، آن قدر قوی و خالصانه و صادقانه بود که آیت الله بروجردی زبان به تمجید شخصیت شیخ شلتوت و اقدامات تقریبی ایشان می گشود. وقتی شیخ شلتوت فتوا می دهد که عمل کردن به فقه جعفری مجاز است و آیت الله بروجردی می فرماید: آرزوی ائمه اطهار پس از صد ها سال محقق شد و من در قیامت این کار خود را به مادرم زهرا(س) عرضه خواهم کرد.
3.2. طرح بزرگ علمی جمع آوری احادیث مشترک میان اهل سنت و شیعه در راستای تقریب مذاهب اسلامی
در این رابطه شیخ شلتوت رئیس جامع الازهر و علامه محمدتقی قمی دبیرکل دارالتقریب این اندیشه را مطرح نمودند.
3.4. حمایت از قیام امام خمینی(ره)
شاید از بارزترین موضع گیری های شیخ شلتوت، اعلامیه ایشان در حمایت از آیت الله خمینی(ره) پس از حادثه 15 خرداد است، ایشان 6 روز پس از این رخداد نامه‏ای نوشت و از عموم مسلمانان خواست تا عالمان مجاهد ایران را که به جرم دفاع از حق به زندان کشیده شده‏اند، پشتیبانی کنند.